قارچ‌های گیلان
و چگونگی چیدن و پختن آن‌ها
*****************************
گردآورنده و نویسنده: زهرا علیزاده (بشرا)
ماهنامه ره‌آورد گيل / شماره 32 و 33 / پیاپی 45 و 46 / آذر و دی 1393
.
.
.
خلوت من
ببه کي فردا، ايمرۊ جا بئتر ببه
طبقه بندی موضوعی
-
ادبیات گیلکی(سعدي گۊلستان)
(۲) -
ادبيات گيلکي (ایتا کۊجي داستان)
(۲۴) -
ادبیات گیلکی(شئرأنˇ وأگردأن)
(۷) -
ادبیات گیلکی(جنگلˇ رۊزنامه)
(۷) -
ادبيات گيلکى (گيلˇ قصه نقل)
(۴) -
ادبيات گيلکي
(۱۱) -
دیالوگی کوتاه با دیوار
(۱۷) -
گیلان نامه
(۴۸)-
مقاله
(۱۹)
-
-
خلوت من
(۵) -
نهضت جنگل
(۷) -
گيلکي-خأني
(۱)
پیوندهای روزانه
به مناسبت روز 11 آذرماه
سالگرد سردار بزرگ جنگل
ميرزاکوچک خان جنگلي
تعدادی از کتاب‌های منتشر شده دربارۀ قیام جنگل و
شخص میرزاکوچک‌خان جنگلی معرفی می‌شود.
(بالطبع این مجموعه، تمام آثار منتشر شده در این زمینه نیست)
این مقاله به قلم ایرج افشار در سال 1363
در کتاب یادگارنامه ابراهیم فخرایی
زیر نظر رضا رضازاده لنگرودی چاپ شده
که بی‌مناسبت با روزهای پیش‌رو نیست.
اسناد گرفتاری محسن خان امین الدوله در جنگل
اسناد
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 1
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 2
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 3
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 4
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 5
اسناد گرفتاری امین الدوله در جنگل 6ايتأ مأمۊر کي پأتختˇ جأ بأمؤ بۊ عجأيبي گبأن زيي. بۊگؤديم رعيتˇ ويجأ بۊرۊز ندي-يأ، بدأ.
تأ بأمؤييم أنأ بييأجيم بيدينيم چي گه-يأ، دۊزأ بيگيفت أنˇ بألأ دٚوٚست أمي دسˇ جأ جيليسکست. بۊگؤديم اينفر کي أنˇ مرأ بۊگۊ بيشتأو دأشتي-يأ بأرد؛ چلنگرأ بأردد. أسأ چي بۊ أنˇ أسبˇ نأل بکفته بۊ، چلنگر چأکۊده بۊ. ألبت أشانأ خؤره گؤدي نأم دکفت، أنˇ پلفˇ شکمˇ جأنگي. هأى دؤب أمؤيي، أمي خۊن وأسؤخت تأ أ لأل بمرد به گب بأيه.
گؤدي: مأمۊر بۊگؤده مملکت کرأ مشرۊبه بؤستأن دره.
وأورسه-ييم: مشرۊبه دئه چي تانأ سک ديره-يي ايسه؟!
بۊگؤ: يني ايرأنم بؤستأن دره جأپۊنˇمأنستن!
دئه تۊرأ بؤستأن ديبيم، زهأر بۊکۊديم: يه دألˇ پئت! تۊ تي ره دأني جأپۊن کؤ سأمأنه؟
بۊگؤده: مي جأنگي أگه بدأنم... أمأن تأ هسأ أمي أ خيرآبأدˇ جأ اۊشنتر بۊشؤ نأريم. أممأ فلأنکس گؤدي: جأپۊن ايتأ مملکتي ايسه کي اۊنˇ شأ ؤ رعيت بۊرأقأ بؤستد ؤ رۊسأنأ خۊشأنˇ مملکتˇ جأ فۊکۊدد بۊرۊن!
بفرمأسيم: چي جأليب! فۊگۊرده أ خيرآبأد کي أمي شأ بأبأ هأنقدچي دأشتˇ دأرأيي جأ خألي هأ تأنأ سک ديره أمرأ فأرسه. خأسيم فأديم هۊيأ أنˇ کأتيلأنأ وأويند کي أنˇ بيلأوأرثˇ گأزأن هميشک مألۊم ببه، بۊگؤديم بدأ دٚوأريم ولکي ويشتر بگه: ايتأ هأنأ فقد بۊگؤديم «مي پئرˇ درد، شأنتى».
درأزه بدأ: مأمۊر بۊگؤده أسأ تئرأنˇ آخۊندأن اي جرگه رعيتˇ مرأ شأب دؤلعظيمˇ دۊرۊن بست نيشتئده کي أمأن عيدألتخأنه خأييمأ.
بمأنستيم. بۊگؤديم دئه غلط ني-يه بۊکۊند؟! هأ پيلئکي شأ، أ شيري کي فيلأ اگانه، أني کي ايسلأمˇ پۊشتينه، خأقأن بنˇ خأقأن مؤظفرالدين شأ کي بئسه، هيتتأ سأمأن ظؤلم مأنه کي عيدألتخأنه بخأيد؟ أن دئه چۊجۊر خأستنه؟ تۊ بۊگۊ أصن بسأختده بسأختده، بزين أ بيکأرˇ آدمأن بيکأري جأ وأسي اۊيأ مگز فۊرأند کي! خۊدأيأ شۊکٚر کي نأ ظؤلمي نهأ، نأ ستمي. وأتأبستيم، أمرأ يخˇ آب بدأد آرأمأ بؤسيم. شأليکي-دأنه، هأنده خۊ گأزˇ خألأ وأکۊد. بيدئم نأ نشأ تأم زئن. خأستيم بيشيم ايپيچيم أنأ ايتأ آبدأرˇ دکشأديم، کي خۊ چۊمأقأ جيگأ بدأ پس بۊگؤده:
شيمي جأنگي منم هأنأ بۊگؤدم مأمۊرأ، بۊگؤ: آخۊندأن بۊگؤدد؛ شۊمأن چأکۊنيد، مؤحکم‌کأري ره چأکۊنيد! آخربسره، آخۊندأنأ کي أورد تئرأن، نأنم چي به کي خۊشأنˇ اي پأ سر ايسده کي: أصن عيدألتخأنه هيچ، مشرۊبه خأييمأ. أسأ، کي أشأنأ بۊگؤده مشرۊبه چي ايسه ؤ جأپۊنˇ مملکتˇ خبرأن، چۊتؤ أشأنأ فأرسه ؤ چۊتؤ بفأمستد أگه مشرۊبه فأگيرد تئرأن بهشتˇ مأنستن به-يأ، أمأن کي نأنيم، خۊدأ دأنه. بيلأخره، رعيت دۊعأدأنه کۊنأن، کأغذ به دس شد شأ پألي. اۊيأ شأ وأگرده اۊشأنأ گه: فلأن-کسأن أگه أمأن مشرۊبه فأگيريم، تئرأن پأريس ؤ لندنˇ مأنستن به؟ بۊگؤدد: آهأ، ولکم بئتر! بفرمأستد: عجب! فأديد ايمضأ بۊکۊنيم! ايمضأ بفرمأستد، مشرۊبه کأغذأ فأدده! مۊردۊمم بينأ کۊدد خيأبأنأنˇ دۊرۊن (خۊشأنˇ جيب جأ) شيريني يؤ أفشۊره دأن ؤ وۊشته وۊشته کۊدن. بي درأزه، أسأ تئرأنˇ دۊرۊن چن رۊزه کي هأتؤ مرجأنه شيريني ؤ أفشۊره فأدأن درد!
بۊگؤديم: دئه هيچي مشرۊبه جأ نۊگؤده؟ نۊگؤده أ مشرۊبأ چۊتؤ فأگيفتد؟ أنˇ سرمچه چۊتؤ بۊ؟
چي ره أربأب، وأورسئم، بۊگؤ: مشرۊبه ايچي ني-يه کي بتأني دس گيفتن دألˇ تۊربˇ بيسوأد! بخشيدي، دألˇ تۊربˇ بيسوأدأ مي مرأ بۊ!
مشرۊبه يني مملکتˇ دۊرۊن قأنۊن بمانه. يني همه-دأنه، رعيت جأ بيگير تأ شأ، وأسي قأنۊنˇ گبأ گۊش بۊکۊند.
بۊگؤديم: قأنۊن؟ قأنۊن دئه چي تأنأ سک ديره-يي ايسه؟
بۊگؤ: قأنۊن ايچي ايسه که مثن تۊ نتأني أ أسبˇ نألأ سرأکۊنأ بزني.
بۊگؤديم: خأ هسأيم سرأکۊنأ نزنيم!
بۊگؤ: نأ دئه! اۊ زمأت دئه أصن نتأني زئن! شيمي شأرˇ پيله-تر نى نتأنه بگه ايمرۊ وأ بأيي مه ره مرجأنه کار بۊکۊني. تي ديل نخأسته تأني نيشي. وختي مشرۊبه بؤبؤسته، هيکس نتأنه هيکسأ نجأغˇ مرأ کأر فأکشه.
بۊرأقأ بؤم، خأستيم أ شأليکي-يأ بئگأنیم بۊرۊن، فأديم اي سأل أنˇ جأ حمبألي فأکشد، کي أنˇ دؤزأري دکفته بۊگؤ:
ألبت من بۊگؤدم هرتأ نأم سييأيم کي بأيه، أگه أربأب جأنى مي جأ کأر بخأيه، ترˇ چسب کۊنم اۊ کأرأ!
أمرأ کئف بدأ، بۊگؤديم: درأزه بدن.
بۊگؤ: رأسي أربأب! أسأ تئرأنˇ دۊرۊن کرأ مجلسˇ ره وکيل گيرده.
مجلس؟
آهأ أربأب! اۊ يأرۊ گؤدي.
گؤدي: همه-کس تأنه بشه مجلس، رعيتˇ وکيل ببه. وختي کي وکيل بؤسته تأنه رعيتˇ حق ؤ حۊقۊقأ بپأيه, حؤکمن پيله‌کسم به، وزيرˇ جأيم پيله‌تر!
هأنده أمرأ کئف بدأ، ولکي أتؤ أ خرأب شده جأ جيويزيم بيشيم تئرأن. هم فأله هم تأمشأ. چلنگرأ بۊگؤديم: هسأ شي شأرˇ دۊرۊن گي أمأن شيمي وکيل بؤستيم.
بخشيدي، بي أدبي-يه أربأب، ولي مأمۊر بۊگؤده: شأرˇ آدمأن وأسي وکيلأ رأى بدند.
پيله پيله غلطأن! دئه غلط ني-يه بۊکۊني؟ أسأ عأيب نأره، شي أشأنأ گي وهأليم أمرأ رأى بدند. زۊبأش رأيأنأ فگير بأر خأييم بيشيم تئرأن ايتأ عأليمي کأر دأريم. مرأ فأنى، أگه أ کأرأ تأ فردأ تۊمأنأ کۊني، أمأنم وهأليم أمي مرأ بأيي أمي مۊبأشر بيبي.
تي درد ؤ بلأ مي سرأ بگنه أربأب! أگه به مرأ بي خييألأ بيد, چۊنکي منم مه ره خأيم بشم مجلسˇ دۊرۊن وکيل ببم. أنˇ خأني کي مأمۊر بۊگۊده: أسأ شأ بزأسته تا دۊکأندأر، همه-دأنه تأند وکيل ببد.
بۊرأقأ بؤم، نأ خألي بۊرأقأ بؤستنأ أى سفره دئه جگردستم، بۊگؤدم أ شأليکي-يأ تأ خۊره چۊب بزند، أنˇ دأشتˇ دأرأيي-يم أنˇ جأ جيگيرد شأرˇ جأ بئگأند بۊرۊن. شأرأ به گزأ ديهه پدر بسؤخته-يه ليسکه-ديم. نأم سييأ دأنه هۊتؤ کي اۊنأ اگأدأن دۊبۊد بۊرۊن، زهأر کۊدي:
مگه کۊسأپتي زمأته؟ مملکت قأنۊن دأره، مشرۊبه دأره! آخه دألˇ تۊربˇ بيسوأد! تۊ چئه دأني مشرۊبه چيسه؟
بيشيم، بيشيم زۊتر بۊخۊسيم خأييم فردأ هأتؤ کي فأرسه-ييم تئرأنأ، ايتأ خۊشگيلˇ سۊخنرأني بۊکۊنيم مشرۊبه فأيده-أنˇ جأ کي همه بدأند أمأن چي پيله وکيلي ايسيم أمه ره!!
بينيويشته-کس: عبدالله مقدمي
أگه قبرˇ جأ به ئي جيگأ دري دينبه چي؟
يأ کي تۊمأنأبؤ پس, مأشري دينبه چي؟
گيرم کي در نهأ يؤ دسگيره-يم دأره-يأ
اۊ چٚوٚرˇ زيمينˇ مئن, هيکس دينبه چي؟
کفني مرأ فأکش فأکش گيلˇ جأ ويريزم ؤ مي حققأ بخأيم
اۊ دأدٚگأ دبيرˇ دس, دفتري دينبه چي؟
شيرأزˇ أصلˇ دوأيأ بدأمأ جه دس
أگه ايتأ گيرأتر خۊمي دينبه چي؟
أجۊر کي هممه-چي نأجه-أ مي ديل بنأمأ أيأ
أگه هيتتأ گۊنأ ره, کيفري دينبه چي؟
ببرده کيسه أ کلأچ ملأچ بأزي دۊرۊن
اۊ دئقه مييأن أگه دأوري دينبه چي؟
أيأ گۊش بۊکۊنيد
|
بۊشؤم بۊشؤم
| |||
بۊشؤمأ کۊلبأر دوستم من |
تي مرأيم هر جيگأيم من
|
||
مأنه-يأ مي أ آوأز, تي عشقˇ جأ هميشک |
تي يأدˇ مرأ زيوم, تي تۊقأ مي بهأنه-يأ |
||
گأگلف مي خأنه رؤخ بۊکۊن هأتؤ تأزه مأ |
کي فوه گۊل تي ديمأ, مي خۊمه مئنأ
|
||
|
بۊشؤمأ کۊلبأر دوستم من
|
تي مرأيم هر جيگأيم من |
||
بيشتأوستي-بي مي آه |
فأرسه-بي مي أ فۊچۊرده حأل |
||
هئيمي تي اۊ نأزأ |
تۊ بکشه-بي مي أ نأزأ |
||
بۊخۊدأ کي مي چۊمˇ جأ تۊ, نيشي-يأ |
تي ورأ بشمأ مي ورأ نيشي-يأ
|
||
|
بۊشؤمأ کۊلبأر دوستم من
|
تي مرأيم هر جيگأيم من |
||
أگه مي نأجه-أن جۊرأ به, چي به-يأ؟ |
أ تأسييأني-أن دۊرأ به, چي به-يأ؟ |
||
بۊخۊدأ کس مي حألˇ جأ وأخب نؤبؤ |
کي جه غرز غم, شؤنˇ جأ مي سأم نؤبؤ |
||
نيشي-يأ تۊ مي چۊمأنˇ جأ هلمأله |
کي جه غرز تۊ مي چۊمˇ ور نيدينمه
|
||
|
بۊشؤمأ کۊلبأر دوستم من
|
تي مرأيم هر جيگأيم من
|
||
|
بۊشؤم بۊشؤم بۊشؤم بۊشؤم
| |||
نأم سييأيي کي مردۊمˇ آفتˇ جأن ايسي |
تۊنم شي, تۊنم شي کسأنˇ دۊمبأله پسي |
أگه هيأتˇ جأ وأورسه پلأپچ ترأ |
بۊگۊ محرم أمي هأ صوب تأ ظؤره-يأ |
محرم هأ بيگيل دۊخۊفته-نأ, وطن |
محرم هأ هأچينه حقسأيأنأ, وطن |
أجۊر گؤرخؤله شبأن کي مردۊم أسيريدي |
اۊنˇ مئن صد تأ شأمˇ غريبأن أويريدي |
هأنقده آدمي کي هر رۊز بۊکۊشته بيدي |
وأکۊده کۊري کي بني هأشمˇ جغلأنيدي |
اؤهؤى کفتألٚى کي خرأنˇ مأنستن ايسي |
تۊنم شي, تۊنم شي کسأنˇ دۊمبأله پسي |
أ غۊرصه کي بشکنه هأى ميلتˇ پۊشتأ ددأر |
نيشينه تي اۊ چأنˇ پسأ, کؤلأنه, هأايوأر |
هأتؤ تۊندأگيفته وؤرأثٚى بي صٚبٚر |
بأييم ايتأ ايتأ تي اۊ قبرˇ سر |
وأورسيم کؤنأ تي دۊنکۊشسته وأبرأزئنأ؟ |
کؤنأ اۊ سکي کي ديميشته أ بختˇ مئنأ؟ |
کي گۊش بۊکۊن کي بأمؤج تۊ اؤهؤى کفتألٚى |
چي ببردي گيلˇ مئن, جه اۊ خأل ؤ ولگٚى؟ |
کۊنأ تي مينيندي گۊرگۊنۊسأن کؤنأ؟ |
هۊ تۊشکأني کي هأ چأکأ پۊرأ کۊنأ؟ |
هۊ گيل گيلأنˇ چلکˇ پئرهأنأن |
ندأني-يأ تأ مرگ جأنگي بۊخۊرده درأن |
کي تييأن ؤ کترأ ؤ فيللي مرأ |
ترأ بأل زنيدي خأش وأليسي مرأ |
کؤنأ اۊ پيله کيش ؤ مأت کۊنˇ چأترٚى؟ |
کؤنأ اۊ هلمأله تۊمأنأ نؤبؤستنٚى؟ |
تۊنم شي, أمي أ تۊشکˇ جيجأ |
هأ رأفأ دريم, أمأن همه-تأ |
هأتؤ تۊندأگيفته وؤرأثٚى بي صٚبٚر |
بأييم ايتأ ايتأ تي اۊ قبرˇ سر |
وأورسيم ترأ, زيويشٚى أمي شين کؤنأ؟ |
اؤهؤى کفتألٚى, جوأني أمي شين کؤنأ؟ |
هم مرگ شيمي سأمأن نى دوأره |
هم شيمي کرچˇ خأنده دؤرأن نى دوأره |
أ بۊک بأرده کۊرˇ قۊقۊ کي کۊنه لأ همه چئه |
شيمي خأصˇ بختˇ رۊزأنˇ سرأن نى دوأره |
پئيزˇ فک بأرده بيجˇ بأد نأخبره |
شيمي بأغ ؤ بۊلأغأن نى دوأره |
أجلˇ آب کي اۊشکۊفه ايرۊز رعيت ۊ شأ |
شيمي حلق ؤ زوأنأن نى دوأره |
أى شيمي تئغ هأتؤ نيزه مأنستن ظؤلمه درأز |
شيمي سرنيزأنˇ تيجئأن نى دوأره |
چۊنکي عأديلأنˇ حؤکٚم دۊنيأ مييأن نۊمۊد نۊکۊد |
شيمي أ بيجأنˇ ظؤلمأن نى دوأره |
أ کؤگأ شيرأنˇ نأره کي بۊشؤ ؤ دوأرست |
شيمي أ سکأنˇ لأبأن نى دوأره |
اۊني کي أسبˇ رأ تأختي أنˇ نأم أويرأ بؤ |
شيمي خرأنˇ سۊمˇ گرد ؤ خأکأن نى دوأره |
بأدي کي زمأنه مئن هيزأر هيزأر شمع دۊکۊشست |
تترج شيمي چرأغأن نى دوأره |
أ کأروأنسرأ مييأن بأمؤد بۊشؤد هيزأر هيزأر |
آخربسر شيمي کأروأنأن نى دوأره |
أى کرأ گۊلأز دريد شيمي خأصˇ بختˇ طأله-يأ |
شيمي اۊ رؤجأنˇ طألأن نى دوأره |
أ نؤبه کسأنˇ جأ دکفته نأکسأنˇ دس |
شيمي نأکسأنˇ نؤبأن نى دوأره |
دۊ رۊزه ويشتر نۊبۊ اۊ همه-تأ کسأنˇ سأم |
دۊرۊزˇ پسي شيمي همه-تأنˇ سأمأن نى دوأره |
صٚبٚر کۊنيم, صٚبٚر کۊنيم, ظؤلمأنˇ جأ |
تأ اي رۊز شيمي وأرؤختنأن نى دوأره |
دره بۊ کسأنˇ دس أ تأزه گۊل |
أ گۊلٚى شيمي گۊل-ستأن نى دوأره |
آبجرس ايسه أ خأنه دأشت ؤ دأرأيي |
شيمي آبجرس-آبأن نى دوأره |
تۊ کي بسپأردي مألأ ورگأنˇ دس |
شيمي گألشأنˇ بيجˇ کأرأن نى دوأره |
زيويشˇ سر کي فچمسته-يه لأتوأري پيش |
شيمي پينتئأنˇ سرأن نى دوأره |
|
شبخأنٚى کي وأگردأن بۊکۊده أنأ زأکأن
|
خأيه کي اۊنˇ دۊعأدأنه شيمي زوأنأن نى دوأره
|
#عرفأنˇ زمأني ره
گيلأن جأن
گۊشأ دن مي أ گبأ
تي مرأ گب دأرمه
تي بۊگؤفتأنأ کرأ
يأد أرمه
کي بيده وختي گيلأن جأن
خۊ اؤخأنأ سرأ ده
أنˇ نتأج
دئر اۊنأ آوجأ ده؟!
کي بيده
وختي تي چۊم أرسۊ دبه
تي ايتأ شيرˇ زأکأن
زنأکأن يأ مردأکأن
أمي رئکأن أمي کؤرأن
زۊد خؤرأ جيگأ بده؟!
جخترأ نۊشؤ
هأنده يأده أمرأ
وختي تي کشه ديبيم
کۊچيکأني
أمي گۊشˇ کۊن
گۊمگۊمه کۊدي:
ترأ من پيله-أ کۊنم
ايرأنˇ غمأ خۊري؟
نۊکۊنه اي وخت ته ره
شئطأنأ بي
هأچينه هيچي وأسي
مي گبأ جخترأ دي
جأنˇ گيلأن
حسۊدأنˇ چۊم کۊر
شئطأنˇ گۊشˇ ذرئم کر
کرأ شأل زئن دريد
ويري تي شيرأنأ فأندر
جأنˇ گيلأن
جأنأ قۊربأن
وألأنه دأريم أمي گۊشˇ ورأ
همه تي خؤرمˇ گبأن:
نترسˇ زأى شۊمأنيد
دم به تۊييد
شۊمأنيد کي ايرأنˇ آبٚرۊييد
1596 شمبه أريه مأ 30
شنبه 14 آبان 1401
أيأ بيشتأويد
نأله وسته, زهأر وأستي زئن
دوسته گۊشأ ددأر وأستي زئن
اؤرگأنيم صدأيأ ويريزيم
نأجه سخفأ جدأر وأستي زئن
أسأ کي مأر فۊچۊرده پئر تأم بزه
گيلکˇ نتأجأ به کأر وأستي زئن
أمأن گيلکيم, نيئيم اۊ کس کي
اۊنˇ غيرتأ به آب وأستي زئن
ايرأنˇ زيويستنه, غنيمأنأ
فردأ نأ, ايمرۊ به دأر وأستي زئن
ويريز, #زنأى-زيويش-آزأتي ره
أنˇ تأريخأ, مۊردأل وأستي زئن
فردأ ره
أ نأجه مرأ
کي هرتأ کۊلکأپيس
بۊلبۊلˇ جأيأ نيگيره
تأ
اۊرۊشوأره مؤقه
اۊنم
خۊ صدأيأ
اؤرگأنه
زنأى زيويش آزأتي
شبخأن
در تکمیل بحث «چرا بهتره نؤرۊزبل در کوه (جؤرأ) برگزار بشه؟»
به نظرم چند نکته می‌تونه مفید باشه:
شاید همۀ کسانی که به جستجویند تا بدانند از کجا آمده‌اند، چرا آمده‌اند، و به کجا خواهند رفت، غمِ درکِ معانیِ پنهانِ هر چیز را به دل دارند، و نیک می‌دانند هرشیء، و هیچ واقعه‌ای اتفاقی و بدون زمینۀ معنایی، هست نشده. در هر تمدن باستانی، در ادیان، آیین‌ها، اساطیر، تاریخ و . . . تنها چیزی که بدون تغییر منتقل شده، همانا تأویل نمادین اشیاء و واقعات است.
نقش نمادها مفهوم بخشیدن به زندگی بشری است. حتی می‌توان اذعان کرد که نمادها زبان مشترک انسان‌ها از دیرترین روزگار تا به امروزند که در پیچ و خم جریان‌های زندگی، با حفظ پیشینۀ قدرتمند خود دچار تغییراتی شده‌اند تا با شرایط زمان و مکان منطبق شوند و کماکان به بقای خود ادامه دهند.
از این‌روی به روایت‌های تقریباً مشابه از معانی آن‌ها در بین ملل مختلف برمی‌خوریم. مفاهیم نمادها در مفاهیم کلی خلاصه می‌شوند که به نوبۀ خود بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین سؤالاتی هستند که تا به امروز ذهن بشر را به چالش کشانده‌اند.
اگرچه انسان امروزی از علم به عنوان ابزار ذهن استفاده می‌کند ولی درنهایت برای درک حقایق زندگی به مفاهیمی عمیق‌تر نیز نیازمند است. شاید تفاوت تعریف انسان دیروز و انسان امروز در اعتقاد انسان دیروز به نمادها و اسطوره‌ها و باورهای مقدس و دخالت مستقیم آن‌ها در زندگی آن‌هاست که به زندگی‌شان هدف می‌بخشید و همین احساس که زندگی مفهومی گسترده‌تر دارد باعث می‌شد آن‌ها سرگشتگی انسان امروز را نداشته باشند.
وقتی نیروهای اسرارآمیز موجود در کهن الگوها را دریافت می‌کنیم بسیار مجذوب آن‌ها می‌شویم و شاید دلیل آن به گفتۀ استادان علم روانکاوی در ناخودآگاه جمعی بشر نهفته است و این‌چنین است که هیجانات خاصی که در مواجهه با کهن الگوها و اسطوره‌ها در انسان امروزی برانگیخته می‌شود از اهمیت و تأثیر آن‌ها بر دریافتهای درونی آدمی از دنیای پیرامون خود خبر می‌دهد، دریافتهای ناشناخته و مرموزی که شاید سال‌ها زمان نیاز داشته باشد تا به سطح مکاشفه و شناخت برسد.
چنان‌که برای شناخت یک فرد به مرور دوران‌های زندگی‌اش می‌پردازیم و هر انسانی بدون گذشته مفهوم خود را می‌بازد، برای شناخت نوع بشر و اقوام و فرهنگ‌های مختلف نیز باید از ابزار مناسب آن بهره بگیریم. یکی از این ابزارها، شناخت نمادها و اسطوره‌های فرهنگ‌هاست.
یکی از دغدغه‌های اصلی انسان بدوی همچون انسان امروزی، بقا و زنده ماندن بود. یکی از نمودهای این دغدغه، در توجه مردم باستان به اجرای مراسم و آیین‌های باروری برای رشد گیاهان و باززایش در طبیعت مشاهده می‌شود.
بیشتر جشن‌ها مصادف با کشت یا برداشت محصول انجام می‌شده یا می‌شوند. گیاهان و غلات خدایانی داشتند که حامی آن‌ها بودند یا حتی خودشان ایزدی مهم شمرده می‌شدند. هم‌چنین اجرای آیین‌های باروری، به برگزاری جشن‌هایی منجر شده که در بسیاری از نقاط دنیا نمودی بارز دارند.
موضوع مهم این است که در بیشتر فرهنگ‌ها، اجرای این مراسم و برگزاری این جشن‌ها، جنبۀ شهوانی نداشته بلکه نوعی مراسم باروری به‌شمار می‌آمده است. درواقع این مراسم‌ها تداعی کنندۀ این موضوع هستند که اگر آدمی به اجرای مراسمی بپردازد که توجه آن بر زایش و تولیدمثل باشد، طبیعت و مخصوصاً گیاهان هم تحت تأثیر انسان، به امر تولیدمثل و زایش و بارور شدن تمایل بیشتری نشان می دهند.
اگر هم در بعضی از فرهنگ‌ها و در بعضی از دوران‌ها، این مراسم، با مفهوم شهوت‌رانی شکل گرفته است، شاید به این خاطر باشد که روزهایی از سال (که گاهی مترادف با «پنجیک» هستند) روزهای آشوب و آشفتگی در جهان شمرده می‌شدند و هم‌زمان با آن‌ها، آدمیان نیز به هرج و مرج تمایل نشان می‌دادند.
در کتاب از آستارا تا استارباد جلد اول آمده است:
در نقاط کوهستانی، کوهی عظیم با قله‌ای بلند و نوک‌تیز نظر ساکنان را به خود کشیده و محل متبرک برای ایشان شده است. بر بالای این قلل معمولاً بنایی می‌سازند و نام امام‌زاده بر آن می‌گذارند و نذر و نیاز خود را بدانجا می‌برند. در بعضی از این بقاع هنوز سنن و رسوم هزاران سال پیش گیلان بدون تغییر و تبدیل دیده می‌شود. معمولاً روز زوّارکشی، بازاری محلی در این بقاع برپا می‌شود. فروشندگان متاع خود را از دورترین نقطه بدینجا می‌آورند. خریداران نوترین و بهترین لباس‌ها را می‌پوشند و روی به این نقاط یا قله‌های دورافتاده می‌کنند.
در آن‌جا نه تنها اجناس و کالاهای مورد نیاز زندگی روزمرّه خرید و فروش می‌شود، بلکه بالاترین سرمایۀ آدمیان که عشق و محبت است نیز بازاری گرم و رایج دارد. دختران دم‌بخت با چهره‌های گلگون و قامت‌های رسا، لباس‌های زیبا و رنگارنگ محلی را به تن کرده و از عصر روز پیش به زیارت می‌آیند. پسران نیز سر و صورت می‌آرایند و چموش‌پاتاوه می‌کنند و پیاده یا بر پشت اسب، خود را به امام‌زاده می‌رسانند. گاهی از یک دهکده، در حدود ده بیست نفر پسر و دختر با هم به راه می‌افتند و اگر تاریکی فرا رسد و شب‌هنگام به زیارت امام‌زاده نرسند، بر سر چشمه‌ای یا روی چمنزاری به زیارت یکدیگر می‌رسند.
مقدسی که در سال 375 قمری خود شاهد و ناظر رسمی، همانند آداب کنونی بوده است می‌نویسد: «و لهم اسواق علی ایام الجمعة فی السهل، لکل قریة یوم، فاذا فرغوا انحاز الرجال و النساء الی معزل یتصارعون فیه و رجل جالس معه حبل، کل من غلب عقدله عقده. فادا هوی الرجل امرأة راح معها، فیتلقاه اهلها بالبشر و الترحیب و یتباهون به اذارغب فی کرمهم، فیضیفونه ثلاثه ایام، تم ینادی المنادی بعدها اجتمع معها اسبوعا فی عمارة له بمعزل فیجتمعون و یختطون.»
یعنی (ساکنان دیلم) روزهای جمعه در اراضی هموار ساحلی بازارهایی دارند. در هر دهکده روزی معین، این بازار برپا می‌شود. چون خرید و فروش به پایان رسد، مردان و زنان برای کشتی گیری در گوشه‌ای جمع می‌شوند. مردی در آن‌جا نشسته و طنابی در دست دارد. برای کسی که در کشتی غالب شود، گره‌ای به این طناب می‌زند. اگر مردی زنی را بخواهد با او می‌رود. منسوبان زن این عمل را خوب می‌دانند و با گشاده‌رویی تلقی می‌کنند و اگر به باغ ایشان بروند مباهات و مفاخره می‌کنند. سه روز ایشان را مهمان می‌کنند. پس از آن که یک هفته مرد با زن در عمارتی که در خلوتگاه است گذراند جارچی جار می‌زند، مردم گرد می‌آیند و برای ایشان خانه می‌سازند.
یکی از طوایف ژرمنی که در دامنه‌های آلپ در قسمت آلمان‌نشین سوئیس زندگی می‌کنند نظیر این سنت را دارند و معتقدند که هر کس بالاتر از ارتفاع معینی از این کوه گناهی مرتکب شود، خدای بزرگ او را می‌بخشاید و در نامۀ اعمال از آن یاد نمی‌کند. دختران و پسران، دست در دست خود را، کشان‌کشان به بالای این کوه می‌رسانند و کام دل از یکدیگر می‌گیرند.
«چرا بهتره نؤرۊزبل در کوه (جؤرأ) برگزار بشه؟»
نمادپردازی صعود و بالا رفتن همواره نمایانگر درهم شکستن وضعیتی «راکد و متحجر شده» یا «مسدود و متوقف شده»، باز شدن یک «سقف» به‌طور ناگهانی، امکان غیرمنتظرۀ گذار به یک حالت وجودی دیگر و نهایتاً آزادی در «حرکت» یا به عبارتی دیگر، تغییر دادن وضعیت‌ها و از میان برداشتن یک شیوه یا نظام شرطی شدگی‌هاست.
یکی از ویژگیهای مشخصۀ «دین کیهانی» هم در میان اقوام ابتدایی و هم در میان اقوام شرق نزدیک باستان، ضرورت نابودسازی ادواری جهان از طریق مراسم آیینی است، تا بتوانند آن را از نو بیافرینند و بازسازی کنند. تکرار و بازخوانی سالانۀ (اسطوره) آفرینش گیتی و کیهان‌زایی، تلویحاً حاکی از دوباره فعلیت بخشیدن مشروط به هرج و مرج ازلی آغازین (خائوس) و سیر قهقرایی و بازگشت نمادین جهان به وضعیتی بالقوه (بود و نبود) است.
جهان، فقط چون ادامه داشته و پیش رفته، خسته و پژمرده شده و تازگی و طراوتش، پاکی و خلوصش و آن قدرت خلاقۀ اصلی اولیه‌اش را از دست داده است. آدم نمی‌تواند این جهان را «مرمت» کند باید آن را نیست و نابود کند تا بتواند آن را دوباره بیافریند و از نو بسازد.
کوه‌ها تودۀ انبوه زمین یا سنگ‌هایی هستند که در یک فعالیت آتش‌فشانی بالا آمده‌اند، یعنی زمین محتویات درونی خودش را بیرون ریخته است. فرآیند تفرد یعنی آگاه شدن از واقعیت و نیت و هدف وجودی خود، که مستلزم بالا رفتن از مقاوم‌ترین و سخت‌ترین بخش‌های (روان ما) یعنی این تودۀ زمین است. با بالا رفتن از کوه، به کوه تبدیل می‌شویم. ایگو از این تودۀ مادی که در درون خود می‌یابیم بالا می‌رود. به همین دلیل است که کوه‌ها می‌توانند شاخص «مادر» هم باشند.
عمل تجلی و پدیدار شدن، با خروج و سر برآوردن از آب‌ها بیان می‌شود و تصویر نمونۀ مثالی آفرینش، عبارت است از «جزیره» یا «گل نیلوفری» که از کنار موج‌ها سر بر می‌آورد. از قدیم کوه‌ها جایگاه مادر –ایزد بانوان بوده‌اند و همچون چیزهای مقدس پرستش می‌شده‌اند. کوهنوردی یا صعود از کوه، نماد افزایش آگاهی است.
نمادگرایی کوه چندوجهی است و از طریق ارتفاع و مرکز آن بررسی می‌شود. از آن‌جا که کوه مرتفع، عمودی و قائم است نمادگرایی آن، به آسمان نزدیک می‌شود، و با نمادگرایی ماوراء مشترک است؛ از آن‌جا که کوه مرکز نحله‌های عرفانی و محل اقامت چندین مظهرالله بوده است، با نمادگرایی ظهور مشترک است. بدین ترتیب کوه ملتقای آسمان و زمین، جایگاه خدایان، و غایت عروج بشر است. با نگاه از بالا همچون نوک یک شاقول، مرکز دنیا است، و با نگاهی از پایین، از خط افق، کوه همچون یک خط عمود، محور دنیا است، و در ضمن یک نردبان، یا یک سراشیبی متمایل به یک طرف است.
از سویی کوه مفاهیم استواری، تغییر ناپذیری، و گاه حتی خلوص را متبادر می‌کند. به‌طور کلی کوه هم، مرکز و هم محور دنیا است. کوه جایگاه خدایان است و بالا رفتن از آن چون عروجی است به سوی آسمان، کوه چون وسیله‌ای است برای دخول به جایگاه الوهیت، و چون بازگشتی است به مبدأ.
پس:
بئتره کي أمي نمأدأنأ دأشتدأري بۊکۊنيم ؤ نؤرۊزبل,
هۊيأ,
يني جؤرأ برگۊزأرأ به.
ببه کي فردأ, ايمرۊ جأ بئتر ببه.
منابع:
- تعبیر قصه‌های پریان و آنیما و آنیموس در قصه‌های پریان / ماری لوییز فن فرانتس / مهدی سررشته‌داری / مهراندیش
- نمادپردازی، امر قدسی و هنرها / میرچا الیاده / مانی صالحی علامه / نیلوفر
- فرهنگ نمادها (نگاهی دوباره و افزوده‌ها) / جلد اول / ژان شوالیه-الن گربران / سودابه فضایلی / کتاب‌سرای نیک
- فرهنگ نمادها (نگاهی دوباره و افزوده‌ها) / جلد سوم / ژان شوالیه-الن گربران / سودابه فضایلی / کتاب‌سرای نیک
- از آستارا تا استارباد / جلد اول / آثار و بناهای گیلان بیه‌پس / منوچهر ستوده / انجمن آثار ملی
|
أ شبˇ تأن چي دۊره |
أژدمˇ آب چي تۊله |
کشتي اۊسه کۊن خۊدأ |
بهشتي تشˇ أمرأ |
رأشي کۊ کشکشأن کۊ |
زؤره کۊ آسٚمأن کۊ |
زؤره چراغى سرده |
سييأيي-يأنأ گرده |
وأگيرأن اۊنأ خۊدأ |
رأشي بيدينم جه چأ |
بندرˇ رأشي أوير |
وأرش أيه جؤر ۊ جير |
|
|
وأرش أيه شؤرأشؤر |
گۊمبز ؤ ممبرˇ جؤر |
پيرˇ أچؤپيل مأندگي |
نيشته ميلˇ لچگي |
أچؤپيلˇ نأز ۊ بلأ |
رخشنأ نيگيري مي گبأ |
أ تأريکˇ هوأ جأ |
أ تنگأمˇ جيگأ جأ |
وختي کي وأزأ ديبي |
تۊ زؤره-يأ نيده-يي؟ |
چنقده بلأيي زأکى؟ |
کؤيأ جأ بأمؤيي زأکى؟ |
نيديني مي کيشکأ خۊفته |
آوأل ندأره جۊخۊفته |
جه وس بۊخۊرده غۊره |
تب دأره بأينن کۊره؟ |
أ شؤرأشؤرˇ وأرش |
زيمين ۊ هوأ جأن کٚنٚش |
تٚکٚسˇ أبرأنˇ لأ |
زؤره چي کۊنه أيأ؟ |
زؤره خأنمى خۊفته |
نأنمه کؤيأ جۊخۊفته |
|
|
وأرش أيه شؤرأشؤر |
هأجرئکˇ بأمˇ جؤر |
مردˇ ره بؤستأن دره |
سۊکۊله تأج نأن دره |
هأجرئکˇ نأز ۊ بلأ |
رخشنأ نيگيري مي گبأ |
حنأ کي نئأن ديبي |
تي أبرۊ وأچئن ديبي |
تي سأجأنأ وأکۊدي |
تي خألأ سييأ چأکۊدي |
زؤره نأمؤ تأمشأ؟ |
بيده-يي نۊکۊني هشأ |
زأکى مرأ وأ بده |
بيکأرˇ زأکي مگه؟ |
زأمأيأ أوردأن درد |
پردأ اۊسأدأن درد |
مي دسأ نيهيد اۊنˇ دس |
وأسي درأنأ دٚوٚس |
نيديني کي کأر دأرم من؟ |
آرأم ۊ قرأر نأرم من؟ |
أ ونگ بزه هوأ لأ |
أ کشکˇ وأرشˇ جأ |
هي شبي رۊزأ نيبه |
زؤره فۊرۊزأ نيبه |
|
|
وأرش أيه شؤرأشؤر |
بي درˇ خأنأنˇ جۊر |
چأر تأ بيدأرˇ مردأک |
جزئده ديفأرأ تک |
بکن وأکن ديفأري |
نأ فرشي نأ بۊخأري |
مردأکأن سلأم عليکم |
أويرأ بؤ زؤره خأنم |
نأ أچؤپيل اۊنأ بيده |
نأ هأجرˇ مرد نيده |
أگه اۊن دئه وأ نگرده |
اؤهؤ, اؤهؤ, چي درده |
تأ تۊندˇ وأرش فيوه |
هلمأله شب صؤب نيبه
|
مأندي زأکى, هسأيه |
تأصؤب هيچي ننأيه |
غۊرصه نۊخۊر ديوأنه |
کي بيده کي شب بمأنه؟ |
دتأوه زؤره هأيأن |
مردأکأنˇ مۊشتˇ مييأن |
دأره گيريدي به دس |
أبرأن همه بيد تٚکٚس |
صؤبه, سۊکۊله خأنه |
خؤرشيد خأنمم دأنه |
شب دئه وأسي دوأره |
أسأ دئه تأبˇ کأره |
به هۊشه خؤرشيد أسأ |
وأکۊده خۊ گۊشأ هأسأ |
|
|
وأرش أيه شؤرأشؤر |
گۊمبز ۊ ممبرˇ جؤر |
هأجرئکˇ بأمˇ ور |
بي درˇ خأنأنˇ سر |
أ شبˇ تأن چي دۊره |
أژدمˇ آب چي تۊله |
رأشي کۊ کشکشأن کۊ |
زؤره کۊ آسٚمأن کۊ |
سۊکۊله-يه نأز ۊ بلأ |
چي ره دودي تي تۊکأ؟ |
آفتأبأ زۊد وأگيرأن |
مي رأشي ۊ رأ مييأن |
|
بندرˇ رأشي أوير
|
وأرش أيه جؤر ۊ جير
|
فعل مرکب گيلکى
مسعود پورهادى
در ارتباط با فعل مرکب گيلکی که از اسم و فعل، يا صفت و فعل، يا قيد و فعل،
يا جز آن تشکيل می‌شود، عنصر ديگری مابين دو جزء ملاحظه می‌گردد،
که برخی از گويش‌شناسان آن را پيشوند محسوب داشته‌اند.
در اين مقاله نويسنده بر آن است با ذکر دلايل به نقش ساختاری اين عنصر
در ارتباط با جزء غير فعلی به رد نظرات ارائه شده بپردازد.
فايل پي دي اف را دانلود کنيد