1000 کلمه پرکاربرد در گیلکی

ایمسال 3 ايسفندˇ 1399

مأري زوانˇ رۊزˇ ره ايتأ تازه کار بيرۊن بامؤ

«هيزار تا پۊرکاربؤردˇ کلمه گيلکي دۊرۊن»

کي عليرضامؤيد احمدي ؤ مهدي-يه قانع زأمت بکشه-ئيد ؤ

أنأ چنتا فؤرمتˇ دۊرۊن مؤنتشرأ کۊديد که همه-کسأ دس فأرس ببه

 

ناجه دأريم شمرأ بکار بأيه ؤ أمي مأري زوان هنده تي تي بۊکۊنه

 

أ لينکˇ جأ تأنيد بيشيد فأندريد

 

 

ماري زوانˇ رۊزˇ ره

 

 

ماري زوانˇ رۊز همه-تأ گيلکانأ مۊوارک

 

أنم أمي کادؤ

 

ماري زوانˇ رۊزˇ ره

 

جهانگيرˇ سرتيپ پۊرˇ فرهنگˇ لؤغت

 

البت فارسي به گيلکي

 

دریافت

 

ببه کي فردأ، ايمرۊ جأ بئتر ببه.

 

به مناسبت 11 آذرماه، سالگرد سردار بزرگ جنگل میرزاکوچک خان جنگلی

 

وأسي جنگل بۊخۊسيم، ميـرزاکوچي‌خـانˇ مـره     ورخـانـأ، تــازهˈ کـۊنيـم، تــازه جـــوانــانˇ مـره

جــانˇ جــأ ديــل بکنيـم، ايـــــرانˇ آزادي خنـي     مالˇ جأ دس اۊسانيم ميــرزا حـۊسئن خانˇ مـره

صؤبˇ سر، کسما مييان دۊشمندأ نابـۊدأ کـۊنيم      شب بيشيم ماسۊله سنگر، کـاسˇ چــۊمـانˇ مـره

تيـــر بيبيم دۊشمنـدانˇ سينـهˈ نظــاره بيگيــريـم     شير بيبيم جنگ بۊکۊنيم گـۊرگان ؤ شالانˇ مـره

ايـــــرانˇ نــاجـــهˈ بنيــم هممتــا بيگـــانـه ديــلأ     پـا بـه پـا همـرا بيبيم ميـــرزاکـۊچـي‌خـانˇ مـره

ننيـم أ جنــگˇ مييـان خـالـي تـۊفنگم بــه زيميـن    همـه ســــرپـــا بـيـمـيـريـم جنـگـلˇ دارانˇ مــره

خـان ؤ خـان‌زادانˈ بيـرۊن فيشـانيم کشـورˇ جـأ     ستمـأ وأســي بجنگيـم گــيــلـــه‌مــــــردانˇ مـــره

اۊيأ کي گـؤرره کـۊنه تـۊپ ؤ زنه ايجگره تیــر     سـد و سنگـر چـاکـۊنيم پـا ؤ ســر ؤ جـانˇ مــره

سـر فأديم ميـــرزا مانستن، هنـأ سـربازي گيـدي     ويـري «درويـش» کي بيشيم جبهه رفقـانˇ مـره

محمد بشرا (درویش گیلانی) 

مجله دامون / دوره دوم / شماره مسلسل 17 / سال 1359

«ویژه نامه به یاد میرزاکوچک خان»

نامردي

 

نامردي

 

********

 

دؤرˇ مگــزان لابـــدانˇ ويـــرجـــا الکــي-يـه      ميـدان دنٚکـف تــي زۊرˇ بــازۊ همــه پـي-يـه

خئلـي دانمـه کـرچي، کــۊنـي زنجيــلأ پـــاره      تــي لاسپـــاره ولاّ أمـي ويــرجــا شاليکـي-يـه

چهلأ بـۊکـۊنـي پئنجـا يـا آخـــر نـۊکـۊنـي تــۊ      سـرسـۊم کـي بکفتـي تـرأ اۊ مـؤقه حـالـي-يـه

مئـوه-داري کـي مئـوه نـده خـۊشکــأ بــه بئتـر      کــي پـــۊر خــارأ وا گـــؤفتــــن ليليکـــي-يـه

مي زنـدگـي چـرخˇ مياني چــۊب تــانٚـود کـي     مـي رگ کي واگــرده جـه نتــاجˇ گيلکــي-يـه

جه خۊشکأ-بـؤسه دارˇ جا مئـوه نيچه هي کس     خـۊشـکˇ خـۊجˇ دارأ دبکـه زئــن الکــي-يـه

مـــرداى نکفـه هيـــزره نـامـــردانˇ پــا جيــر      مــرداکانˇ کفتــن ليـمˇ پـــۊریـــاىˇ ولــي-يـه

وختـي پالـوان زۊرخـانـه گــؤدأ دهــه مـــاچـي     نـامـردانˇ غيـرت اۊنˇ خــاکˇ نعلـه-کي-يـه

«خاجه» واسي خـؤب فانديـري أ دؤره زمـانهˈ     نـامــردي أ بــازارˇ جــا نـامــــردانˇ فـي-يـه

 

حجت خواجه ميري (ول بيگيفته رادٚوار) 

جـه سليمـان داراب ويـريشته ميــرزا (تيمور گـورگيـن)

 

 

 

 

جـه سليمـان داراب ويـريشته ميــرزا

 

 

سه گۊلي بخأنده بـۊ

گيـلانˇ سيفيدˇ خـۊرۊس

اۊ طرفان . . .

پيله مـزار، واشکافته:

جـه سۊلئماندراب،

ويـريشته " میــرزا " . . .

(خـۊ سرأ بيافته، ايـواردم.

بازم، سـر، اونˇ شيـن نييه،

چي ره کي اونˇ وطـنˇ شينه!)

 

***

 

جه سۊلئماندراب

ويـريشته ميــرزا . . .

چـۊمـۊش دۊکـۊده، پاتاوه بـۊکـۊده!

فانـۊسقه دٚوٚسته،

تٚفٚنگ به دس،

مي گـۊلˇ رشتـي، مي گـۊلˇ ريـش.

 

***

 

داران، دامـأنˇ مييان

خـۊشانˇ دسأ،

تکام ديهيدي ميــرزا طـرف!

 

***

 

ســـردار . . .

فامج کـۊنه پـۊردˇ سر

چـۊشمه ور

گـۊمارˇ کنار

دينه باز خـۊ ريفقانأ

رشـتˇ جقلانأ

قطـار، قطـار!

خأندأن دريدي به چي خـؤبي:

ميـرزا . . .

تـۊ مردي

پيله گيله مردي

کي بيده ترأ جه تي مرام وأگردي؟

 

***

 

هأنˇ کي

سالي ايـرۊز

پيله مـزار، خؤرأ واشکافه

جه سۊلئماندراب، ويريزه ميــرزا

خـۊ سرأ بدسأ گيره

دامـأنˇ مييان را دکفه . . .!

 

 

ادبیات گیلکی _ شعری از میرزا ابوالقاسم رشتی

ای فرات، آیا رود سبط پیمبر از جهان   /   تشنه و تو، سیر گردانی ز آبت، انس و جان؟

ای چرا طوفان نکردی، تا کنی غرق بلا   /   سرکشان را، تا که طوفانی ز خونها شد روان؟

ای چرا تو خون نگشتی چون حسین از تو نخورد   /   مثل رود نیل مصر، اندر دهان قبطیان؟

ای چرا در روز عاشورا نخشکیدی ز غیظ   /   مثل دریای نجف در حول شهر کوفیان؟

نور چشم ساقی کوثر، به حسرت داشت چشم   /   سویت ای بی آبرو، مایل نگشتی سوی آن؟

ادبیات گیلکی(کتاب آهنگهای محلی گیلان)

ایران رو به تجدد می رود.

این تجدد در همه طبقات مردم به خوبی مشاهده می شود، رفته رفته افکار عوض شده و روش دیرین تغییر می کند و آن چه قدیمی است منسوخ و متروک می گردد.

تنها چیزی که در این تغییرات، مایه ی تأسف است، فراموش شدن و از بین رفتن دسته ای از افسانه ها، قصه ها، پندارها و ترانه های ملی است که از پیشینیان به یادگار مانده و تنها در سینه ها محفوظ است، زیرا تا کنون این گونه تراوش های ملی را کوچک شمرده و علاوه بر این که در گردآوری آن نکوشیده اند، بلکه آنها را زیادی دانسته و فراموش شدنش را مایل بوده اند.

(صادق هدایت، فرهنگ عامیانه مردم ایران)

* * *

نغمه های محلی، یکی از ارکان موسیقی هر سرزمین است. نماینده ی روح ملت، نشأت گرفته از مردم است. به گفته صادق هدایت، ترانه های عامیانه هنر کاملی است که شرایط کلی هنر را می توان در آنها جست و آنها سرچشمه ی بکری، مخصوصاً برای تصنیف های موسیقی هستند.

از نخستین دوره ضبط های فارسی در تهران در سال 1284 شمسی، قطعاتی با عنوان «گیلکی» در نظام موسیقی دستگاهی ایران دیده می شود که در دوره های بعد نیز استمرار داشته است.

استاد ابوالحسن صبا، در سال 1306 شمسی، از طرف استاد علی نقی وزیری مأمور شد تا در رشت مدرسه ای مخصوص موسیقی تأسیس کند. وی نزدیک به دو سال در رشت اقامت داشت.

در طول این دو سال علاوه بر تدریس موسیقی به روستاها و کوهپایه های اطراف رشت می رفت و به جمع آوری آهنگ ها و نغمه های محلی می پرداخت که مشهورترین آنها، قطعه ی «زرد ملیجه» می باشد.

توجه سازمان یافته به گردآوری نغمه های محلی از دهه 1320 شمسی آغاز شد.

در بین صفحه های سنگی ضبط شده در این دهه قطعات متعدد گیلکی ضبط می شود که بیشترین آنها توسط «احمد عاشورپور» اجرا شده اند.

نتیجه جمع آوری نغمه های محلی گیلکی توسط «لطف الله مبشری» در سال 1338 شمسی به وسیله ی صداخانه ی ملی منتشر می شود.

این اثر منبع با ارزشی است که شاید مورد نیاز اغلب اهل موسیقی باشد.

* * *

01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

منبع عکس ها: www.oirvm.com

ادبیات گیلکی-ترانه شالیزار-(اؤهؤی مار)

 

من بجار کارأ، نۊکۊنم مارى، نۊکۊنم مارى، 

 

اُهؤی مار، اؤهؤی مار

 

من خأنه کارأ، نۊکۊنم مارى، نۊکۊنم مارى، 

 

اؤهؤی مار، اؤهؤی مار

 

                               ***

 

عزیز بۊکۊنه مي کارأ ** دؤختر بۊکۊنه مي کارى

 

ته ره گۊشوار فأگیرم ایمسالˇ باهارهˈ

 

عزیز بۊکۊنه مي کارأ ** دؤختر بۊکۊنه مي کارأ

 

ته ره مخمل فأگیرم ایمسالˇ باهارأ

 

                              ***

 

هر چي بۊگؤفتي نۊکۊدي مارى، نۊکۊدي مارى

 

اؤهؤی مار، اؤهؤی مار

 

مي دیلأ تۊ خۊن دۊکۊدي مارى، دۊکۊدي مارى

 

اؤهؤی مار، اؤهؤی مار

 

                              ***

 

بیدین ایپچه تي برارأ ** چۊتؤ کۊمکˇ مي کارأ

 

اۊنه چي فأگيفتمأ پارسالˇ باهارأ؟

 

 ایزر بۊکۊنأ مۊدأرأ   **   فأدم مي دأر ؤ ندأرأ

 

ترأ مخمل فأگيرم ايمسالˇ باهارأ

 

ايزر بۊکۊنأ مۊدأرأ  ** فأدم مي دأر ؤ ندأرأ 

 

ترأ نامزدأ دهم ايمسالˇ باهارأ

 

ترأ «گۊلعلي» دهم ايمسالˇ باهارأ

 

درده ندنه تي مارأ ** دؤختر بۊکۊنأ مي کارأ

 

ترأ گۊلعلي دهم ايمسالˇ باهارأ

 

                              ***

 

من بجار کارأ ،  آيمه مارى، آيمه مارى

 

اؤهؤی مار ، اؤهؤی مار

 

من خأنه کارأ، کۊنمه مارى، کۊنمه مارى

 

اؤهؤی مار ، اؤهؤی مار

 

خۊدأ بدأره مي مارأ **  مي پئرأ مي برارأ

 

مرأ گۊلعلي دهد ايمسالˇ باهارأ

 

متن فارسی

 

لینک آهنگ

ادبیات گیلکی، شعری از جعفر کسمائی

به شهر خویش رسیدم پس از زمانی چند
  
     که بود حسرت دیدار دوستانی چند  

              به شهر خویش که از کوچه و خیابانش  
 
               هزار خاطره داریم و داستانی چند   
     
                    هماره یاد عزیزان به خیر باد به خیر
   
                         که جمع اهل هنر بود و همزبانی چند   
          
               الا شکوه بهاران عشق، ای گیلان
   
                   که نیست بی تو مرا عمر، جز خزانی چند
      
     قسم به خاک تو و گیسوان شالیزار
  
     قسم به جنگل و صحرا و سایبانی چند  
       
بخوان به خویش مرا تا نرفته ام از دست 
  
     چو هست از من و عشق کهن نشانی چند 
      
          وگرنه بگذرد این روزگار و می بینی 
  
               نمانده هیچ به جز مشت استخوانی چند

خورشید گاره ( گهوارۀ خورشید )

خورشید گاره

گهواره خورشید


گب داشتي دیل پریشب، ما ؤ ستاره أمرأ  . . .  اۊ أ بخأنده تا سؤب، خورشیدˇ گاره أمرأ

دلم چند شب پیش با ماه و ستاره هم صحبت بود و با گهواره خورشید تا سحر لالایی خواند

کۊ لچّه سر دتابست، آفتابˇ نقره-ئي رنگ  . . .  حال ؤ هوایي داشتي، خۊ اۊ شراره أمرأ

آفتاب با رنگ نقره ایش بر بلندای کوه تابید چه حال و هوایی داشت تابش شراره هایش

هاپیله زئنˇ أمرأ، أشکأ گۊمأ کۊدي چۊم . . . حیرانأ بؤسته بۊ دیل، خۊ سینه پاره أمرأ

چشم با پلک زدن اشک ها را گم می کرد و دل با سینه پاره پاره اش حیران شده بود

سر در سماعˇ خۊ یار، پا کؤبسي زمینأ . . . پنجه دیلا دۊبۊ گب، گؤفتي دیاره أمرأ

حیران سماع معشوقش پا بر زمین می کوبید و حتی دلِ انگشتانش پر از حرف بود که با دایره در میان می گذاشت

ماهۊر ؤ شۊر ؤ گیلک، تارˇ گب ؤ مي گب بۊ . . . دیل بي زباني أمرأ، دستم ایشاره أمرأ

آوازهای ماهور و شور و گیلک حرف تار و حرف من بود که دل با بی زبانی و دست با اشاره می گفتند

دریایˇ عشقˇ مئن دیل، هأى غۊطه غۊطه خۊردي . . . تا غرقأ بؤ واسؤخته، خۊ آه ؤ ناله أمرأ

در دریای عشق دل هی غوطه غوطه می خورد تا اینکه غرق شد و در آه و ناله هایش سوخت

در مؤلاخانه-یه عشق، پیري بۊگؤفته «خاجه» . . . عشقه أ پاره خرقأ، کؤنه قداره أمرأ

در مکتب خانه عشق پیری گفت ای خواجه این خرقه پاره و کاسه کهنه را عشق است  

نام کتاب : ول بیگیفته رادوار نویسنده : حجت خواجه میری برگردان : محمد پرحلم ناشر : فرهنگ ایلیا

درآمدی بر ادبیات گیلکی

ای ویریزید! ویریزید! براران اولاد ایران ، چون شیر غرّان

ای کی سر رد آبو ، ردآبو خورشید تابان ، جان براران
 
هسا وقت یاریه برای وطن اَمی سر و جان فدای وطن
 
هسا وقت کوششه ، جان براران! وقت خون جوششه ، جان براران!

(حسین کسمایی)  
      

ادبیات گیلکی گسترۀ متنوعی ازشعر و نثر شفاهی و مکتوب را در بر می گیرد.  
ادبیات شفاهی زمینۀ گسترده ای است که در این نوشتار به گونه ای مختصر و   کوتاه به آن اشاره می کنیم :    


ادبیات شفاهی :
-=-=-=-=-=-=-=-

ادبیات شفاهی بزرگترین منبع شناخت هویت انسان، شرایط طبیعی، اجتماعی و روانشناسی جمعی است. میراثی است که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر به ما رسیده است. اولین سند از فرهنگ شفاهی گیلان در سال 1842 م توسط الکساندر خودزکو ثبت گردیده است.  

تک خوان
=-=-=-=-=-=-
سلام سلام می آقا 
سلام بوکودم ترا
رخصت ایسه امرا
اما بائیم به سرا  

همخوان
=-=-=-=-
نوروز ترا مبارک بی
نوروز ترا مبارک  

اشعار کودکانه :
=-=-=-=-=--==-
اشعار و قطعاتی هستند که در رابطه با مسائل کودکان و نونهالان سروده شده اند. شکل و محتوای این اشعار بسیار ساده و بیشتر جنبه سرگرمی و آموزشی داشته اند :  

کوبتره! کوبتره! کوی نیشتی؟
علی خانه گوپ سر نیشتی
علی زاکانه نام چی بو؟
شازاده ومازاده
می برا بیگیته خوشادا
خوره بخوردو مرا فاندا
ببرده دریا آبا دا
دریا سنگه سوفال بو  

ترانه ها :
=-=-=-=-=-
اشعاری هستند در قالب دو بیتی و گاهی سه مصرعی که از نظر موضوع و مضمون منحصر به فرد و ساده اند :  

خولی داره دره خومامه لاته
اونه تی تی فیوه امی حیاطه
صد تومون فادم حیاطه هینم
دَرَ وازَ کونم می یاره دینم  

ادبیات مکتوب :
=-=-=-=-=-=-=-
آگاهی ما از نثر گیلکی گذشته بسیار اندک است. به گواهی تذکره نویسان، دانشمندان زیدی در قرون سوم و چهارم هجری زبانهای گیلکی و طبری بر قرآن و دیگر آثار مذهبی تفاسیر نوشته اند. به روایتی کتابهایی قابوس نامه، مرزبان نامه (شکره نامه)، ویس و رامین به زبان گیلکی و طبری نیز موجود بوده است. در عصر دیالمه نیز نثر دیلمی متداول بوده است.(بهار:ص 22) قدیمی ترین اثر به زبان گیلکی نوشته ای از میر ظهیرالدین مرعشی دربارۀ بنای آمل به زبان دیلمی است و در کتاب تاریخ طبرستان آورده شده است. این نوشته را در قرن سیزدهم میرزا ابراهیم گیلانی به فارسی ترجمه کرده و به گیلان شناس اروپائی، درن، داده است. میرزا ابراهیم هم، چنین داستان های عامیانۀ فارسی را به گیلکی برگردانده که از هیچکدام از این دو اثر نشانی در منابع فارسی نیست. (مدنی:صص335/397)

قدیمی ترین بازماندۀ شاعران گیل و دیلم مربوط به عصر آل بویه می باشد که به دلیل گیلانی بودن شاهان این سلسله (320_477ه.ق) از شاعران محلی، مخصوصاً شاعرانی که به زبان گیلکی شعر می گفتند، حمایت و پشتیبانی می کردند. تنها نمونه شعر مکتوب گیلکی از گذشته، دیوان اشعار پیرشرفشاه دولابی است که در کتابخانه آکادمی بخارست در کشور رومانی می باشد.  

چه خوش بو هماندم که باد طوفان دمست
در آورده بوم دلبری من میانا دو دست
دوست به شکری لب قند شوار واخندست
فورو عشقندار که ئرف واریه و همه دجا دشکست  

مشروطیت و ادبیات گیلکی :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
گیلان در عصر مشروطیت از پایگاه های مهم و تجاری در ایران بود. گیلان پل ارتباطی و دروازه ای بود که ایران را به روسیه و اروپا مرتبط می گردد. تمدن نو وشهرنشینی در گیلان در حال گسترش بود و مردم گیلان در کسب تمدن جدید پیشرو بودند. مشروطیت و نهضت آزادی خواهی علیه استبداد و حکومت قاجار، روح جدیدی در کالبد نیمه جان زبان های بومی ایران دمید. در این عصر شاعران برجسته ای در عرصه ادبیات گیلکی قد برافراشتند و دیدگاه های سیاسی و اجتماعی را در شعر وارد کردند. توجه به عناصر بومی از جمله زبان گیلکی، ضرب المثل های گیلکی و واژگان بومی در مطالب نشریه های آن زمان، سرآغاز شکل گیری ادبیات معاصر گیلکی شد. توجه به هویت فرهنگی و بومی و زبان گیلکی در این دوره اندک اندک گسترش یافت.  

بیا بیشیم کوتامه جور ، با حاله غمگین خاخوره
اهل دنیا دس کشیم می ویرجه بینشین خاخوره
تره صحبت بوکونم ز حاله زشت ایرانن
می دیله بغض بیگیفته بوبوسته سنگین خاخوره
اقذر بوخل و حسادت داریمی پیر و جوان
امی صورت بوبویا لکۀ ننگین خاخوره    

نهضت جنگل و ادبیات گیلکی :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
نهضت جنگل در عرصه های مختلف فرهنگ و اندیشۀ جامعۀ گیلانی اثر گذاشت. مهمترین مشخصۀ آن ادبیات جنگل است. در سال 1293 تا 1300 خورشیدی (آغاز تا پایان نهضت جنگل)، بیش از 16 مجله و روزنامه انتشار یافت. جنگلی ها چند سال پس از فعالیت برای تبلیغ اهراف سیاسی و فرهنگی نیاز به ارگان و روزنامه ای داشتند که در آن بتوانند اندیشه های خود بپردازند. بدین ترتیب نخستین شماره روزنامه جنگل در 20 خرداد 1296 خورشیدی منتشر شد. روزنامه جنگل در اولین شمارۀ خود بخشی به نام ادبیات گشود که با چاپ اشعاری بعدها به ادبیات جنگل معروف شد. اشعار و منظومه هایی که در شماره های مختلف روزنامه جنگل چاپ میشد، با توجه به شرایط تاریخی، شاید از نظر هنری و ظرایف شعری پربار نباشد، اما از نظر محتوا و تفکر سیاسی بسیار تأثیرگذار بود. 

ای گیله مردان ویریزید بلبل بینیشته دار سر
وقت رعیتی بامو جغلان شیدی کار سر
مناصفه، مرابعه، بجه کجه بخوردیمی غرامت نداریمی
مایه باموی بار سر باغ رمش نداریمی
پای چموش نداریمی خانۀ سر خرابیه
فاکون و با تلار سر کاشتن و پیش کاول زئن،
مرز بجارا واکودن قوت کرگدن خایه،
خوک پایی بجار سر نشاست کودن چی مشکله،
ویجین دواره سخت سر قربان بشم بی کاریه،
قهوه خانه بازار سر امه بجار چور بوبو،
ارباب غرامت فاگیره قرضیه رِ اوسه کونه
هر ساعت پاکار سر ارباب اگه داره سند،
اجاره نامه تا بصد حاشا کونم بَدَل بزه،
کی نیشته بو قراره سر هزار و بیست قوتی برنج
از ده قوتی ویشتر ندم شاه کیه، حاکم کیه، ارباب بشه خو کار
سر مشروطه تا به کار بامو، اَمه ارباب برار بامو
اَمه نمک درار بامو ، کنار بوشو مستأجری
کسی نتانه زور گودن ، بگور بوشو سر دارِ سر
اوی پلاپچ ایچی گویم تو می گَبه کسی نگو
لا بالشِ کروج با نَن امشب دارم فرار سر
امشب خروس خوانه ویریز تاریکیه شبَ بیشیم
بیدار نوبوسته کئخدا کویا ایساییم کنار سر
فله جبد بزن بنه تخم جو بریم و شیم
رخت بقچه صفر فدن، حصیر نهم تی بار
سر هر چی بگفتم سر بسر بامو مرا آخر به سر
شاعرکِ فقیره کِ گوشه نشینه زاره سر    

شعر گیلکی پس از نهضت جنگل :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
شعر گیلکی همچون دیگر حرکت های فرهنگی و هنری پس از سرکوب نهضت آزادی خواهی گیلان در زمان رضا شاه راه افول را پیمود و تا سرنگونی حکومت رضا شاه قد راست نکرد. سال دوم حکومت رضا شاه فعالیت میکردند تنها ماهنامۀ از میان 13 نشریه ای که در ده فروغ به مدیریت زنده یاد ابراهیم فخرایی دغدغۀ ادبیات گیلکی را داشت. فخرایی بخش عمده ای از مطالب مجله را به شعر گیلکی اختصاص داد و سرتیپ پور یکی از شاعران آن دوره نه تنها شعر گیلکی می سرود، بلکه بر روی آهنگ های معروف روز تصنیف های گیلکی می گفت.  

من نسیم مانستنم گهگاه کوهان سر دست نوازش کشمه –
ردّ بم گاهی ایم دشت میان من سبزه زاران دورون سرخ گولَ کش کشمه –
ردّ بم دامن زنم گه آتش ذوق –
تسکین دهم گه سوزش شوق گوشه کناران تا دینم –
ول برگا بیتابی کونه سینه بر آتش کشمه –
ردّ بم بی من کویا دریا خروشان به –
دریا از موجش نمایان به بر آسمان از جوش ها –
از روشن و خاموش ها بس نقش دیلکش – کشمه –
ردّ بم اَی آهها لبخنها اَی دوری و پیوندها من بار بینش کشمه ردّ بم    

شعر گیلکی پس از کودتای 28 مرداد 1332
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-  
در اوایل دهۀ 30، بیش از چهل روزنامه در گیلان چاپ و منشر میشد، اما این روزنامه ها اغلب درگیرمسائل سیاسی روز بودند و به طرح مباحث ادبی توجهی نداشتند. به همین دلیل ادبیات و فرهنگ بومی در آنها مجال بیان نیافت. شعر گیلکی پس از کودتای 28 مرداد و شکست نهضت ملی و آزادی خواهی دچار رکود گردید و حدوداً یک دهه خاموشی را پشت سر نهاد. تنها اثر مکتوب این سالها، مجموعه ای از ترانه های گیلکی از سروده های ناصر فرهادیان، محمود پینده و شهدی لنگرودی است که در سال 1336 به همّت پاینده در تهران چاپ ومنتشر شد. این سه تن از شاعران گیلکی سرای سال های پس از کودتای 28 مرداد 1332 بودند که کم و بیش اشعاری از آنها در محافل خوانده میشد.  

شالِ مارِ عروسی
=-=-=-=-=-=-=-
سیا وابو آسمان گرمه –
خوشایی گیلون زلزله ئن، زاری کونن دارونه سر نوغاه، خال نا –
درن، گالی تلمبارونه سر گرمه –
بئوده هوای روخونه آو فکته بسوته دیل، وکته دیوشل،
دوزبونِ پاورجه کنه سیا ابری خوشا دا لیله کو دیمِ کوله کرچ آفتوُ،
دتوُئس سالکویه جوکوله لنگرود افتوئه،
آتش واروُنه اته کو، توکلی وره،
شُرشُره وارش وارُنه جغلان دادکشئنک شالِ مارِ عروسیِ – شالِ مارِ عروسی   

شعر نیمایی و محمد بشرا :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
کوشش های پراکنده سرایندگان پس از کودتای 28 مرداد قابل بررسی، اما تأثیرگذار نیست. در آغاز دهۀ چهل حرکتی تازه در شعر گیلکی پدید آمدو روح تازه ای در کالبد آن دمیده شد. تحولات اجتماعی و اقتصادی در وضعیت فرهنگی و ادبی اثر گذاشت. نخستین شعر گیلکی بنام "واگردان" از محمد بشرا در شمارۀ سوم ویژه هنر و ادبیات بازار در مرداد 1344 راه را برای سرایش شعر گیلکی در قالب نیمایی هموار کرد.  

زوغالی رِ بمانست روسیاهی
جه سیا سرده زمستان –
کی بوشو
شایدم منکی اَلَن دیل خوشمه
هنقدر غورصه یو درد
تی دییله گوشه دوبو
هن تی کاره
که به فکراشویی من چاروادارم
زیمین و باغ و کومه
جه غَرز اسبه کوره
هیچی در دست نارمه
می چوخا شندریه
می چوموش پاره یی –
می بخت سیا
جه خوروس خان
وسی تا تنگ غوروب
بوکونم می اسب بار
ببرم از جیره سر
دویانه ور
اربابه بج کوبی ماشین خانه سر
ده نانستی کی ایوار
هه دِمرده چاروادار
کیخودا دختره پی
گوش ایگانه
خو دیله دس اوسانه
شه جه اَ شهر و دیار
دس کشه جه همه کس
دیل کنه جه همه چی
قوربو قیمت اوسانه
ده می ره آموندره
ککوره توشکان د –
میشین واوندره
فردا من صاحب ورزای و بجم
ایروزه گرم بهار
زَرده گاب، لیشه –
می زن پسر زایه
می بجار کاره دوباره کودنه
یاور آیه
زوغالی رِ بمانست رو سیاهی
جه سیا سرد زمستان کی بوشو    

شاعران پیشتاز شعر نیمایی :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
دهۀ چهل و پنجاه را می توان دوران نوزایی شعر گیلکی دانست. در این دو دهه شاعران صاحب سبکی در عرصۀ شعر گیلکی ظهور کردند و آثار ارزشمندی خلق نمودند که غیر از محمد بشرا محمود پاینده لنگرودی، از چهره های شاخص می توان علی اکبر مرادیانف محمد فارسی، محمد ولی مظفری، محمد امین لاهیجی(م.راما) و کریم مولاوردیخانی را نام برد.  

دوخان مرا، دوخان
ای جور دوخان مرا
کی تی صدا
به کو بینیشته آفتابا ارسُونه واگردانه
جی دُوب دکفته اَدمانه راهی یا
الالن کی خیلی وخته خوفته دی
دپرکانه
اوجور کی گورخانه تانه زیمینه خو نهیبه جا
بپرکانه
اَجور صدا مرا دوخان
بدا تی نازنین صدا جا آسمان واوه
گولانه ره همیشه آفتاب ببه
تی خُب دوخادنه ره من بمرد
اگه دیپیچه صدا کویا
تومامه جنگلان و دشت و دره ئا
جی هر طرف گوله آلاله رخ کونه
خو سُرخه غومچه ارا جنگله
اَ داغ بیده کوهنه
ایپارچه خون کونه
جی چشم مردمان بکفته آشنا
الان بهار اوجور بهاره
گول به گول نی یه
الان دِ آفتاب
اوجور زمینا فنتاوه
خو سفره سر دِ آسمان
اوجور ستاره دینچینه
شبانه روز هوا همیشه ابریه
نه گریه یه،
نه خنده یه
نه گریه یه،
نه خنده یه    

شعر سنتی گیلکی :
=-=-=-=-=-=-=-=-
در اواخر دهۀ چهل، کلاسیک سرایان شعر گیلکی در برنامۀ رادیویی "نغمه ها و ترانه ها" که از رادیو رشت پخش میشد، فعال بودند. در این برنامه اشعار گیلکب در قالب غزل، دو بیتی، رباعی، ترجیع بند و ... پخش میشد. مضامین این اشعار اغلب عاشقانه – توصیفی بود و در میان جوانان و مشتاقان شعر طرفدارانی داشت.  

کوره جان تی ابرو، کمانه مانه
تی جول، کویه آتشفشانه مانه
تی قد سروه، باغه شماتت کونه
تی مسته چومان، آهویانه مانه
تی دسبند، شبیه هِلالَ مانه
تی دگمه ، گوله ارغوانه مانه
تی زولفان، گلابتونه رخشن گیره
تی موژگان، خدنگه مکانه مانه
تی دیل نازوکه، مثِ برگه گوله
می اَشکانم آبه روانه مانه    

شعر گیلکی در آستانۀ انقلاب :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
با پیروزی انقلاب جوشش و شور دوباره ای در زبان و ادبیات گیلکی بوجود آمد و شعر گیلکی تولدی دوباره یافت. شاعران و سخنوران در برخی محافل سیاسی از زبان گیلکی سود جستند، مطبوعات گیلان مبلّغ اشعار گیلکی شدند و شعر گیلکی را مورد حمایت خود قرار دادند.

تحول شعر گیلکی پس از دهۀ شصت :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
چاپ و انتشار و ترجمۀ آثار جدید در حوزۀ اندیشه های فلسفی و ادبی – هنری پس از دهۀ شصت، بنیان های اندیشه سنتی را دگرگون کرد. مباحث جدید نظری در حوزۀ هنر و ادبیات راهکارهای جدیدی پیش پای هنرمندان نهاد و جریان های مختلف شعری چهره نمود.

نوآوری در شعر گیلکی معاصر :
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
شعر نیمایی گیلکی به علت تصویربرداری در بیان روایی – توصیفی و زبانی، با بسامد واژگانی محدود، در طرح مسائلی مربوط به طبیعت و روستا پاسخگوی مسائل جدید جامعۀ تحول یافتل دهۀ هفتاد گیلان نبود. ضرورت برون رفت از این فضای تکراری از یک طرف "هسا شعر" را آفرید و از طرف دیگر با انتشار اشعار سپید در نشریۀ گیله وا و سایر نشریات زمینه ساز تحول در ادبیات گیلکی و پایه ریز شعر مدرن گیلکی شد.

منبع: درآمدی بر ادبیات گیلکی (هوشنگ عباسی) - فرهنگ ایلیا