گيلکي دأستأن

برای نمایش مطلب باید رمز عبور را وارد کنید

دوأره (برگردان گيلکي شعر هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد)

هم مرگ شيمي سأمأن نى دوأره	هم شيمي کرچˇ خأنده دؤرأن نى دوأره
أ بۊک بأرده کۊرˇ قۊقۊ کي کۊنه لأ همه چئه	شيمي خأصˇ بختˇ رۊزأنˇ سرأن نى دوأره
پئيزˇ فک بأرده بيجˇ بأد نأخبره	شيمي بأغ ؤ بۊلأغأن نى دوأره
أجلˇ آب کي اۊشکۊفه ايرۊز رعيت ۊ شأ	شيمي حلق ؤ زوأنأن نى دوأره
أى شيمي تئغ هأتؤ نيزه مأنستن ظؤلمه درأز	شيمي سرنيزأنˇ تيجئأن نى دوأره
چۊنکي عأديلأنˇ حؤکٚم دۊنيأ مييأن نۊمۊد نۊکۊد	شيمي أ بيجأنˇ ظؤلمأن نى دوأره
أ کؤگأ شيرأنˇ نأره کي بۊشؤ ؤ دوأرست	شيمي أ سکأنˇ لأبأن نى دوأره
اۊني کي أسبˇ رأ تأختي أنˇ نأم أويرأ بؤ	شيمي خرأنˇ سۊمˇ گرد ؤ خأکأن نى دوأره
بأدي کي زمأنه مئن هيزأر هيزأر شمع دۊکۊشست	تترج شيمي چرأغأن نى دوأره
أ کأروأنسرأ مييأن بأمؤد بۊشؤد هيزأر هيزأر	آخربسر شيمي کأروأنأن نى دوأره
أى کرأ گۊلأز دريد شيمي خأصˇ بختˇ طأله-يأ	شيمي اۊ رؤجأنˇ طألأن نى دوأره
أ نؤبه کسأنˇ جأ دکفته نأکسأنˇ دس	شيمي نأکسأنˇ نؤبأن نى دوأره
دۊ رۊزه ويشتر نۊبۊ اۊ همه-تأ کسأنˇ سأم	دۊرۊزˇ پسي شيمي همه-تأنˇ سأمأن نى دوأره
صٚبٚر کۊنيم, صٚبٚر کۊنيم, ظؤلمأنˇ جأ	تأ اي رۊز شيمي وأرؤختنأن نى دوأره
دره بۊ کسأنˇ دس أ تأزه گۊل	أ گۊلٚى شيمي گۊل-ستأن نى دوأره
آبجرس ايسه أ خأنه دأشت ؤ دأرأيي	شيمي آبجرس-آبأن نى دوأره
تۊ کي بسپأردي مألأ ورگأنˇ دس	شيمي گألشأنˇ بيجˇ کأرأن نى دوأره
زيويشˇ سر کي فچمسته-يه لأتوأري پيش	شيمي پينتئأنˇ سرأن نى دوأره
شبخأنٚى کي وأگردأن بۊکۊده أنأ زأکأن   أيأ بيشتأويد	خأيه کي اۊنˇ دۊعأدأنه شيمي زوأنأن نى دوأره

فردأ ره

فردأ ره

أ نأجه مرأ

کي هرتأ کۊلکأپيس

بۊلبۊلˇ جأيأ نيگيره

تأ

اۊرۊشوأره مؤقه

اۊنم

خۊ صدأيأ

اؤرگأنه

 

 

زنأى زيويش آزأتي

 

شبخأن

 

پرواز هماى (گيلکي خأني-يان)

 

 

پرواز هماى

 

واى واى مي کمر

 

مدت زمان: 2 دقیقه 16 ثانیه

 

 

 

 

 

 

 

پرواز هماى

مشتي گۊل مار

کنسرت

 

 

مدت زمان: 5 دقیقه 28 ثانیه

 

 

 

پرواز هماى

آخۊدا

کنسرت

 

 

مدت زمان: 5 دقیقه

 

 

 

 

پرواز هماى

پۊر رضا سرسلامتي ره

 

 

مدت زمان: 9 دقیقه 3 ثانیه

 

 

 

 

ببه کي فردأ , ايمرۊ جأ بئتر ببه.

 

 

ايتأ کۊجي دانه داستان

 

 

مي ديل خأيه وختي پيله-أ بؤستم, ميرأث فرهنگي رئيس ببم.

نأ اينکي مي ديل گۊل چيره ديلˇ أمرأ تۊشکه بۊخۊرده-يه, خۊدأ شأهيده نأ.

أنˇ وأستي کي أ ايدأره خؤرم جيگأيه.

کأرˇ خأصي کي نۊکۊنيدي اۊ دۊرۊن,

بۊنگأيي-يأنˇ مأنستن صؤب تأ غۊرۊب اۊطأقˇ دۊرۊن نيشتئده دئه.

أممأ هر جيگأ شيدي تأ خۊشأنأ مۊعرفي کۊنيد, همه أشأنه بپأ ايسيدي.

بۊخۊصۊص بۊنگأيي-يأن ؤ بسأز بۊفرۊشأن.

بۊنگأ بۊگؤدم, ديرۊ من ؤ مي پئر بۊشؤبيم بۊنگأ خأنه دۊمبألأ.

أمي مؤهلت دئه کرأ بسر أمؤن دره, وأ ويريزيم.

 

پيله-ترأنˇ مأمله کۊدنأ گمه, بزين أمرأ گيدي . . .

مي پئر گه أمأ ايجأره نأمه نأريم, أممأ أمي مؤهلت کرأ بسر أمؤن دره.

هر دفأيم أنأ وأورسم, چأر تأ آبدأرˇ فاش خأنخأيأ ديهه, بزين گه:

«کؤ گيل خأيه شمرأ به تنأ گيره؟!»

اۊ رۊزه کي أمأ بأمؤبيم أ خأنه دۊرۊن, خأنخأ گؤفتي:

تأ شمه ره ايتأ خأنه نيهه-ييد تأنيد أيأ بينيشينيد.

ايجأره-يم نخأيم.

فقد بپأييد أ دؤرسفته خأنه شيمي سر فۊنگۊرده.

بأمؤييم ثوأب بۊکۊنيم کبأبأ نيبيم.

*

*

خأنخأ کي سأل به دوأزده مأ, خأنه جأ وأنورسه-يي,

پريرۊ أمي کۊچه سرˇ بۊنگأيي مرأ بأمؤبۊ أمي خأنه.

ألبت خۊ خأنه بأمؤبۊ, هۊ دؤرسفته خأنه. گؤفتي:

أ خأنه-أن خأيلي قيمتي-ييد.

طلأييدي بره, طلأ.

آ مأمۊد, مٚتٚر کۊني دئه ني-يه؟

عقب-نيشيني-يم دأره؟ٚ!

*

*

دۊ شبه ايچي مي فکرأ مشغۊلأ کۊده دأره؛

نأنم چي ره اۊ مردأى کي أشأنˇ أمرأ بۊ قييأفه,

مه ره گۊل چيره پئرˇ قييأفه شبأهتأ دأيي!!!

 

أيأ جأ بيشتأويد

 

مگز _ محمدعلی اخوات (وارش فومنی)

مگز  _ وارشˇ فؤمني {محمدعلي اخوات}

 

مگز

نویسا ؤ ايجرا: محمدعلي اخوات (وارشˇ فؤمني)

لهجه: فؤمني

 

^{مي مرسي کۊلا ماجرا پس, مي مييان ؤ اۊستا مييان ايپچه بهم خۊردگي بۊ ؤ أمي دۊستي آسمانˇ مييان, تۊلˇ أبر دؤوستي تا کي ايتأ فرهنگي فداکارˇ آدم پئدا بؤبؤست ؤ أمرأ آشتي بدأ.}

^{هأ فرهنگي فداکار, ايتأ ناهار جه من ؤ اۊستا دعوت بۊکۊده تا کي بيشيم اۊنˇ خانه.}

^{خۊدا اۊنˇ پئرˈ بيامرزه کي گيلکي ادبياتˈ فرامۊشˈ نۊکۊد ؤ اۊنˇ خدمت کۊدن ؤ سرپا ايسانˇ وأستي اۊستايأ مي أمرأ آشتي بدأ.}

^{هأ فرهنگي-يه فدارکارˇ آقا خانه دۊرۊن سؤفره سر نيشته-بيم کرأ غذا خۊردأن ديبيم. خانخا ايتأ پارچˇ دؤغ بأورده اول اۊستا آبخۊري دۊرۊن دؤغ دۊکۊده بنأ اۊنˇ جۊلؤب, بزين مي آبخۊري مييان دؤغ دۊکۊده بنأ مي جۊلؤب.}

^{آخرسر خۊ آبخۊري دۊرۊن دؤغ دۊکۊد ؤ بۊگؤفت: أن دؤغ محلي-يه, أمي گابˇ شينه.}

^{اۊستا ايتأ تۊندˇ نيگا در ؤ ديفارˈ بۊکۊد ؤ بۊگؤفت: شيم گابˇ شينه؟}

^{خانخا خأنده أمرأ بۊگؤفت: بأله, بأله.}

^{اۊستا تعجۊبˇ أمرأ بۊگؤفت: خئلي جالبه, شۊمان أيأ رشتˇ دۊرۊن گأچي دأري؟!}

^{نتأنستم مرأ بدأرم, مي خأنده بترکست. خانخا خؤره لبˇ کۊنˇ خأنده کۊدي. اۊستا مه ره تۊرشˈ کۊد. چي-يه آقا؟}

^{مي سرˈ بيجير دگادم ؤ بۊگؤفتم: هيچي.}

^{اۊستا تعجۊبˇ أمرأ بۊگؤفت: هيچي؟! بس چره خأنده کۊني؟!}

^{آرام بۊگؤفتم: به مگر, شأرˇ دۊرۊن آدم گاچي بدأره؟!}

^{چره نيبه, خئلي خؤبم به.}

^{خانخا بۊگؤفت: جنابˇ اۊستا, کأن شأرˇ دۊرۊن گاچي نهأ؟!}

^{کأن شأرˇ دۊرۊن؟ أگر تي منظۊر أيأ ايرانˇ کي هيچي. أنˇ وأستي کي أمأن تمبلˇ مردۊمانيم, تا تي ديل بخأيه لات ؤ صارايأ دأريمي ولي گاب نأريمي. اؤتريشˇ دۊرۊن رابلد مرأ ببرده ايتأ هف مرتبه ساختمانˇ جؤر, بيدئم اۊيأ مردأى کرأ بۊز پرورش دهه, شۊمان بأئيد بيدينيد أمأن أيأ چي کۊدأن دريم؟}

^{من بيدئم کي اۊستا جه اؤتريش گب زنه, منم تأ هسأ نأ خارج بۊشؤمه نأ جه اۊيأ واخبمه. مرأ ياده کي اۊستا خارج بۊشؤبۊ. هأني وأستي ساکيتˈ بؤستم.}

^{خانخا بۊگؤفت: آقايان وهأليد من رؤشنˈ کۊنم. اۊستا تعجۊبˇ مرأ وأورسه: چي-يأ رؤشنˈ کۊني؟!}

^{أن گاچي برنامهˈ؟!}

^{بأله, خاهش کۊنمˈ, أصن مي تخصيره کي جه اول شمه ره خؤب گب نزأمه.}

^{من أيأ رشتˇ دۊرۊن گاچي نأرمه. هف سالˇ پيش مي هم-داماد بۊگؤفت فلانکس تۊ رشتˇ دۊرۊن سنگˇ سر ايسائي, من رۊستا علفزارˇ دۊرۊن. بيأ دۊتأ گاب بيهين فأدن مرأ, بدأرم شيريک.}

^{بيدئم بد گب نزنه, أ کارˈ بۊکۊدم. شۊمان کي کلعلي بيبي, به تي اۊستائي درجه قسم, الان هف ساله کي ايمرۊز هأچين, أن دؤغˇ رنگˈ بيدئم.}

^{ايتأ جندر مي آبخۊري دؤغˈ تأودأم کي خئلي داستان دأشتي. بيدئم أى دادˇ بر من, ايتأ مگز همه جايأ بنأ, بأمؤ مي آبخۊري لبه سر خؤره نيشته. دۊ وار دسˇ أمرأ اۊنˈ فۊرأدأم, هني بامؤ آبخۊري لبه سر بينيشت. تا مي دسˈ تکام بدم کي اۊنˈ فۊرانم, هأ يؤکؤ دکفت دؤغˇ مييان, هسأ شنايم بلد ني-يه اۊيأ گردˇ گيج زنه.}

^{اۊستا کي دؤغˈ واخۊرده بۊ, بيده مي آبخۊري دؤغ حله نهأ. بۊگؤفت: دؤغˈ واخۊر. من چن وار مي سرˈ بيجير دگاد, يني خأ, خۊرم. دۊوارده اۊستا بزه مي شانه سرˈ, دؤغˈ واخۊر. خأ, خأ . . .}

^{چي خأ, واخۊر دئه.}

^{خجالتي أمرأ ايجۊر کي خانخا نرنجه بۊگؤفتم: چيـــــزه, چيــــــــز, مگز.}

^{اۊستا بي حؤصلگي مرأ بۊگؤفت: چي آقا, مگز, يني چي ؟}

^{دئه اۊستا ايتأ کار بۊکۊد کي خانخايم بفأمست چي خبره. هأني وأستي بۊلند بۊلند بۊگؤفتم: چطؤر واخۊرم, ايتأ مگز دؤغˇ دۊرۊن دره.}

^{اۊستا خۊ چۊمˈ فۊچه, خۊ سر ؤ کلله-يأ فيشار بدأ, بزين وأگۊدست مرأ بۊگؤفت: تۊ کأيأ درز بخأدأئي؟! چۊتؤ نأني أ مگز دۊتأ پر دأره, ايتأ زهره, ايتأ شفأ.}

^{أمان {خۊ أنگۊشتˇ ايشاره أمرأ, مگزˈ فيشار بدأ دؤغ ˇ دۊرۊن} أنˈ دؤغˇ دۊرۊن غۊرطه دهيمي, کي اۊني زهر اۊني شفأ أمرأ خؤنثا ببه, يني برابر ببه, بي حيساب ببه, بفأمستي؟}

^{هيچي نۊگؤفتم, هأچين اۊستايأ فأندرستم کي هأ يؤکؤ خۊ دسˈ درازˈ کۊد مي آبخۊري دؤغˈ اۊساد, غۊرت, غۊرت, غۊرت,  تا آخر بۊشؤ بۊجؤر. آبخۊري-يأ بنأ بيجير بۊگؤفت: ويري بيشيم آقا.}

^{ويريشتم, ايتأ سؤال خأستيم اۊستايأ وأورسم, بترسئم ناراحتˈ به, خأستيمي وأورسم بيدينم أن درزˈ کأيأ بخأده؟!}

 

مگز  _ وارشˇ فؤمني {محمدعلي اخوات}

 

خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید

دیالوگی کوتاه با دیوار

 

^{تي فاشيسمأ فۊبر}

 

^{أن مي تازه کيتابˇ نامه، هأ ديشبه بينيويشتم. بدأ اول شمه ره واشکافم اصن أن چي ايسه-يأ.}

^{أ ناخۊشي-دانه اول-دفأ ايتاليا دۊرۊن چاکۊده بؤبؤ. ايتاليا ايتأ کئواني-يان أنأ چاکۊده. بزين أنˇ وأسي کي گيلکانˇ غذائان خأيلي کمه، أرا اۊرا جأ هر چي دينيدي اشانأ وأ, فيلفؤر اۊنˇ چاکۊدنأ آمؤجد ؤ أورد نهد خۊشانˇ سفره سر. بدأ أنم شمرأ بگم کي فاشيسمˇ فۊبردن هيچ سختي نأره، أنقد راحته شمرأ باور نأيه.}

^{أنم وا بدأنيد کي اگه خأئيد أ کارأ بۊکۊنيد أول وا أنأ تکس تکسأ کۊنيد. چۊنکي نشأ ايجا فاشيسمأ فۊبردن. ولي أنم خؤره چم دأره. فاشيسمأ شأ گؤفتن ايچي-يه کي وختي همديگرˇ ورجأ ايسيدي دئه نشأ اۊنأ ايشکنئن ؤ سيوا کۊدن.}

 

^{أسأ وا بدن، بيشيم أمي کارˇ سر؛}

^{اولي کاري کي وا بۊکۊنيد أنˇ کي شيمي تصميمأ بيگيريد. وا شيمي مرأ بيگيد}

^{«من خأيم مي فاشيسمأ فۊبرم».}

 

^{أسأ أنˇ داب ؤ دۊستۊر:}

^{اۊ رۊزه کي خأئيدي أ کارأ بۊکۊنيد، اگه جۊما رۊز ببه بهتره. أ کارˇ مؤقه، وأستي، چن نفر شيمي ويجا بئسه کي تأنه شيمي پئر، مار، شيمي برار يا خاخۊر ببه.}

 

^{1-      اول وا نيت بۊکۊنيد. نيت أ کارˇ دۊرۊن خأيلي مۊهيمه. نيت کۊدنم أتؤيه کي شيمي چۊمانأ فۊچينيد ؤ گيدي: «مي فاشيسمأ فۊبرم قؤربتن الا الله».}

^{أنأ کي بۊگؤفتي دئه وا تا آخر بيشي. دئه نتأني گؤفتن: «خأئي بخأ نخأئي نوأ خأستن».}

 

^{2-      وختي همه بامؤده، ايتأ سفره واشانيد ؤ شيمي خؤرۊم فاشيسمأ بنيد سفره دۊرۊن ولي نأ هأتؤ خألي خألي. وا اول اۊنˇ دؤرأ خؤب ديچينيد. أنم بدأنيد تا همه نامؤده شۊرۊ کۊدن نوأئيد.}

 

^{3-      ايتأ پئن شمبه رۊز، شيدي آستانه، زيارتˇ پسي، وأگردستنأ، ايتأ نيم کيلۊ آستانه بادام-زيميني-يأ هينيدي. خأيلي بپائيد حؤکمن آستانه بادام ببه-یأ، چيني پيني شمرأ دنشاند. نيويره کار سامان نيگيره. بادامأ فاشيسمˇ فۊبردنˇ پسي ره خأئيم.}

 

^{4-      بيشيم سفره ديچئنˇ سر:}

^{پلا کي دئه وا بمانه دئه. پلا نبه بخألي سفره دۊرۊن هيچي ننأ.}

^{ايتأ ماست-خۊري زيتۊن پرورده، ايتأ پئله-يم بشکفته زيتۊن. ولکي اينفرˇ ديل بخأسته. زيتۊنم کي دأنيد، رۊدبارˇ زيتۊن وا ببه.}

^{خيارم کي نمانه غذا مزه نۊکۊنه. سير ؤ تۊرب ؤ تۊرشي ؤ ماستˇ جأيم هرتايأ بخأستيد يا هر کسأ بوأسته تأنيد بنيد سفره دۊرۊن. شيمي سفره هرچي پۊرتر ببه،  فاشيسم کمتر به چۊم أيه، أنˇ فۊبردن راحت-تره.}

 

^{5-      دۊ جۊر قاتؤق، أ مراسمˇ ره تأنيد چاکۊنيد.}

^{ایتأ قانۊنم نهأ؛ ميرزا قاسمي-يأ چۊنکي أنˇ واجامˇ جأ مرأ خۊش نأيه، هلماله چاکۊدن نوأئيد.}

^{ايتأ قاتؤق، رشتي فۊسنجانه, کي أنˇ موادأ دأنيدي کي مۊرغابي، خۊتکا يا کرک، آغۊزمغز، تۊرشˇ رؤبˇ انار، گرمالت ؤ اگه بخأستيد تأنيد کؤلپرم بزنيد.}

^{بساوسته آغۊزمغزأ سه چار تأ آبخۊري آب ؤ رؤبˇ انارˇ مرأ نيهيدي گمجˇ دۊرۊن ؤ گازˇ سۊيأ کمأ کۊنيدي دۊ سه ساعت جۊش بۊخۊره. وا اۊرشين بزنيد کي تأ نيگيره ؤ آغۊزمغزˇ خامي بۊيم بشه ؤ قاتؤق به رؤغن دکفه. بزين کرکأ نمک ؤ گرمالتˇ مرأ بنيد کي خؤب بپجه، أنˇ آب واسۊخه ؤ قاتؤق جا دکفه.}

^{تۊرب شمرأ جخترأ نشه.}

 

^{اۊيتأ قاتؤقم باقالا قاتؤقه.}

^{تازه باقالا، ايپچه خۊشکˇ باقالا، تازه شيفيد، مۊرغانه، سير، زردˇ جؤبه، گرمالت ؤ نمک ؤ کره.}

^{باقالا دۊ تا پۊستأ بکنيد ؤ خؤب بۊشؤريد. سيرأ ارجئن ارجئنأ کۊنيد ؤ باقالا ؤ زردˇ جؤبه ؤ شيفيد ؤ کره مرأ دۊکۊنيد گمجˇ دۊرۊن. گازˇ سۊيأ کمأ کۊنيد ايپچه بيبيشته-أ ببه بزين اۊنقد آب دۊکۊنيد کي باقالا سرأ دٚواره. پئن دقه بمانسته قاتؤق آماده-أ به، مۊرغانه-أنأ ايتأ ايتأ دشکنيد دۊکۊنيد گمجˇ دۊرۊن ؤ نۊخۊنأ بنيد أنˇ سر. آخربسرم نمک ؤ گرمالت بزنيد.}

^{أ قاتؤقˇ مرأ شۊرˇمائي ؤ زيتۊن پرورده ؤ ماست ؤ تۊرب شمرأ جخترأ نشه.}

 

^{شۊمان خأئيد شيمي فاشيسمأ فۊبريد، نۊکۊنه ئي وخت اۊنأ به گازأ گيريد. تۊمامˇ شيمي زحمتأن همه بي-پا به-يأ !}

^{أسأ دئه تأنيد آرام آرامه شۊرۊ بۊکۊنيد.}

^{اول وا پلا قاتؤقˇ جأ شۊرۊ بۊکۊنيد. وختي سئرأ بؤستيد تأنيد بهتر شيمي فاشيسمأ فۊبريد. ايتأ دابˇ ديگرم کي وا بدأنيد ؤ نوأ جخترأ ديد أنˇ کي:}

^{غذا خۊردنˇ مؤقه نوأ گب بزنيد. وختي کي خأئيد غذا بۊخۊريد، خۊدا ايتأ فريشته اۊسه کۊنه کي ئي لنگي سفره ور به پا بئسه تا شيمي غذا تۊمانأ به. اگه سفره سر گب بزنيد اۊ فريشته وا ويشتر به پا بئسه ؤ ماندي کۊنه. باقي-يأ کي دئه شمه ره دأنيدي.}

^{شيمي کاسه غذايم وا تا آخر بۊخۊريد. آخري لؤقمه شيمي قؤوته، نوأ اۊنأ بنيد.}

 

^{أسأ دئه شمرأ آماده-أ کۊنيد شيمي نازنين فاشيسمˇ فۊبردنه.}

 

^{1-      تۊمامˇ کارانأ راستˇ دسˇ مرأ بۊکۊنيد.}

^{2-      کچه-أ اۊسانيد اۊنأ چار خاج بۊکۊنيد.}

^{3-      اولي خاجأ کچله انگۊشت ؤ انگۊشتˇ شصتˇ مرأ بيگيريد ؤ فۊبريد.}

^{هني گمأ، فۊبريد، گاز نزنيدأ.}

^{4-      دؤوؤمي خاجأ شيمي دسˇ تان بيگيريد ؤ مۊشتأ کۊنيد ؤ فۊبريد.}

^{هنده گم، فۊبريد، گاز نزنيدأ.}

^{5-      سوؤمي ؤ چارۊمي خاجأ وا اۊشاني کي سفره سر نيشته-ئيد کۊمک بۊکۊند. شيمي مار وا شيمي دهنأ واکۊنه ؤ هۊتؤ بداره. شيمي پئرم وا دۊتا خاجأ تأوده شيمي دهن ؤ شۊمانم فيلفؤر اۊشانأ فۊبريد.}

^{هنده گم، گاز نوأ زئنيدأ، وا فۊبريد.}

^{شيمي پئر ؤ مارˇ جأ، شيمي برار ؤ خاخۊرم تأنيد أ کارأ بۊکۊنيد.}

 

^{أسأ بيشيد آبدس لگنˇ دۊرۊن شيمي دس ؤ پرأ بۊشؤريد ؤ ويريزيد بيشيد شيمي تختˇ سر درازأ کشيد کي أ چار تا خاج شيمي شکمˇ دۊرۊن همديگرأ دۊچۊکد ؤ ايتأ دۊزˇ مانستن کي دۊساقˇ دۊرۊن ايسا، هۊيأ بئسد.}

^{خأ، أسأ کي شيمي فاشيسمأ فۊبرديد، وا اۊ نيم کيلۊ بادامأ اۊسانيد ؤ ايتأ ايتأ فۊبريد. بادامˇ فۊبردنم أنˇ خأني-يه کي هأتؤ دۊرۊسته بشه دۊچکه شيمي فاشيسمأ. أتؤ دئه هلماله نتأنه بيرۊن أمؤن.}

^{دئه شيمي خيال راحت؛}

^{شمرأ مۊوارک ببه:}

^{«شۊمان شيمي فاشيسمأ فۊبرديد»}

 

 

ايتأ کۊچي دانه داستان

 

 

 

تـي سـلامأ عليـک

      نخـأيـد گـيفتـن

        دانشگـــا آزاتـه !

 

هـۊيــأ کـي فيچـالستـن،

    اليفبــا اولـي کلمــه-يـه!

        عيلـم آمـؤجئــنˇ قيمت،

              پئـــرˇ خــۊنˇ قيمتـه!

 

                                             نفـسان گـــرم!

                                       ســران گـــرم!

        عـارنـامــۊسـي خـــابˇ دۊرۊن ؤ

    أمـي گمـجˇ نــۊخــۊنــم

اۊســـاده-يـه!

 

کــؤتـــر...

   بـي کــؤتـــر

واشــک،

   واشــکˇ مــــرأيـه!

 

مـي مـــۊديـــر،

        مـي پيلــه-تـــر،

فــــرديــنˇ جـــأ فــــرديـــن-تـــر

                        بيــأ بينيـش مــي ور.

 

أمـي کـــلاس بــدجـــۊر تنگـــامــه...

... هـــــأى!

  «تـي دۊم أويــــر ؤ

         تـي ســـر ساق ببــه!»

 

    مـي ســلامأ تـــۊ عليـک بيـگيـــر ؤ

                    مـي دٚوٚستــه تاله درأ وأکـــۊن!

 

«تـي ســلامأ عليــک

                              نخـــأيــد گيفتــن»

 

هــــوا بـــۊک بـــۊکـــۊده،

   شکــمان سئـــر،

         ديــلان شيــــر،

              پئــران پيـــر ؤ

                    ئـي جـــرگـــه هنــي

خــۊشــانˇ کشــکˇ فـــردأ قيمـتˇ مـــرأ درگيـــر!

 

أگــه ايتـــأ اؤخـــان بيشتــاوستــي

      کـــي فــارســه جــه دؤرˇ شـــــر

                    يقيــن بـــــــــاده!

                         دانشــــگا

              آزاتـــــــــه!

 

أيأ جأ بيشتاويد 

 

دانشجۊيانˇ اۊتۊبۊسˇ دره دۊرۊن دکفتنˇ وأستي

 

به مناسبت 11 آذرماه سالگرد سردار بزرگ جنگل «میرزا کوچک خان جنگلی»

 

در شماره بیست و چهارم روزنامه جنگل به تاریخ 17 بهمن 1296 (مطابق بیست و سوم ربیع‌الثانی) با عنوان «تمنا» به امضای کوچک جنگلی می‌خوانیم:

 

 

 

«از ادارات محترم جریده جنگل درج این مختصر را تقاضا می‌کنم

 

یکی از علل خرابی‌های ما تقید به القابات و احترامات بی مأخذ صوری است که غالباً تمایل به آن‌ها تولید مفاسد کثیره می‌کند. هر کس دو قدم در راه اصلاح مملکت برداشت و یا دو کلمه برای آزادی ملتی نطق و تحریر کرد و یا دو روزی به خدمت نوع مشغول شد فوراً یک لقب یا عنوان بزرگی از خود یا دیگران به او چسبیده و همان سبب کبر و غرور گشته بلکه تهیه وسایل و تجملی که لازمه آن لقب است آن را از طریق حق و صواب منصرف می‌کند. کسی که مقصودش خدمت به وطن و ملت و نیتش خالص است نباید مقید به این پیرایه‌ها گردد.

 

این بنده که شاید اغلب بدانند قصدم خدمت به دیانت و ایرانیت است نه برای تحصیل جاه و جلال. از عموم تمنا می‌کنم که از القاب‌های معموله معافم داشته و به همان اسم خودم مخاطبم دانند و در این کار منتی بزرگ بر کوچک بگذارند.»

 

 

 

مُهر امضای میرزا در پای نامه‌ها «کوچک جنگلی» را نشان می‌دهد که سه خط مورب بر روی آن به نشانه فروتنی و خاک‌ساری رسم شده است.

 

 

 

 

 

 

نقل از دفترچه خاطرات عین‌السلطنه؛

 

در عمارت انگلیس ها قزاق گذاشته‌اند، بعضی‌ها هم که خراب است خود انگلیس‌ها تیر و تخته آن را کشیده و می‌فروشند. هندی‌ها قریب یکصد و پنجاه زن از قزوین بردند. بعضی‌ها که مادر و خواهر و برادر عیال خود را هم همراه بردند. «نانک چان» می‌گفت هوای گرم هندوستان همه این‌ها را خواهد کشت. این هندی‌ها هم کسان با ثروتی نیستند که بتوانند از عهده خرج برآیند. اما زن‌های فقیر قزوین، بودن با شوی خود، و هرجا را ترجیح به این‌جا دادند و خوب کاری هم کردند.

 

امروز هیچ نقطه دنیا مثل ایران بی‌صاحب و خراب و گران نیست. اقلاً آن‌جا ظلم و تعدی نمی‌شود. ارزانی هم هست.

 

 

 

 

 

 

برای این که اهمیت ایران را در نخستین کنگره ملل مسلمان نشان دهیم، قمستی از نوشته «ک. ترویانوفسکی» نویسنده بلشویک در کتاب «وستوک ورولوتسیا» را که در سال 1918 (1927 ش) منتشر شده است نقل می‌کنیم:

 

«اهمیت ایران در ایجاد «اینترناسیونال شرقی» بسیار شایان توجه است. معهذا اگر کوشش ابتدائی ایران تشکیل یک «حوضچه» طبیعی برای نهضت آزادی‌بخش سیاسی آسیای مرکزی باشد، لازم است که این حوضچه از گل و لائی که در منابع و نقب‌های آن رسوب می‌کند و آن را مسدود می‌سازد، رها گردد.

 

آن‌وقت فقط در این صورت است که ایران برای رسالتی که انجام این مأموریت تاریخی و طبیعی به آن واگذار کرده است، مناسب خواهد بود. بهترین دوست خلق ایران روسیه پرولتاریا، روسیه بلشویکی است. . . روسیه انقلابی الهام‌بخش صمیمانه و بی‌طمع ایران، یک مستشار گران‌بها، و یک راهنمای قابل اعتماد برای هدایت این کشور به سوی دمکراسی است.

 

سیاست ما نسبت به ایران باید صرفاً یک سیاست دمکراتیک انقلابی باشد. از این‌رو منافع ما کاملاً با منافع خلق ایران مطابقت دارد. پاک ساختن و تصفیه این حوضچه طبیعی آسیا برای ایرانیان هم به اندازه روس ها اهمیت دارد. اگر ایران دری است که باید از آن برای استیلا بر دژ انقلاب شرق – یعنی هندوستان- عبور کرد، ما باید انقلاب ایران را برانگیزیم.

 

. . . قیام ایران نشانه یک رشته انقلاب‌هایی خواهد بود که در سراسر آسیا و قسمتی از افریقا منتشر خواهد شد. یک وضع سیاسی مساعد برای دموکراسی در ایران، اهمیت فوق‌العاده‌ای برای آزادی سراسر شرق در بر خواهد داشت. زمینه مساعد برای بروز این انقلاب از مدت‌ها پیش آماده شده است. امپریالیست‌های انگلیس، روس، فرانسه و آلمان در آن جا زحمت کشیده و راه را هموار ساخته‌اند. تنها چیزی که لازم است انگیزه‌ای از خارج، یک کمک خارجی، یک پیش گامی، یک تصمیم راسخ است. این انگیزه، این پیش‌گامی، این عزم راسخ می‌تواند از انقلابیون روس، از طریق پادرمیانی مسلمانان روسیه پیش بیاید.

 

هدف عمده ما هندوستان است. ایران تنها راهی است که به هندوستان گشاده می‌شود. انقلاب ایران مفتاح انقلاب تمامی شرق است، همان‌طور که مصر و کانال سوئز مفتاح استیلای انگلیس بر شرق بوده است، ایران کانال سوئز انقلاب است. اگر ما مرکز ثقل سیاسی جنبش انقلابی را به ایران انتقال دهیم، کانال سوئز ارزش و اهمیت استراتژیک خود را از دست خواهد داد.

 

ایران برای توفیق انقلاب –انقلاب شرقی- نخستین کشوری است که باید توسط شوروی‌ها تسخیر شود. این مفتاح گران‌بهای قیام شرق باید به هر قیمتی که شده در دست بلشویسم باشد. . . ایران باید مال ما شود، ایران باید به انقلاب تعلق یابد. . . »

 

 

 

 

 

 

دوران اوج و بلوغ نهضت جنگل هم‌زمان با آشفتگی‌های پس از انقلاب مشروطیت ایران است. از یک‌سواستعمار غرب قدرت خود را در سرزمین‌های مشرق گسترش داده و در کار دست‌اندازی به منابع ملی کشورها مخصوصاً معادن نفت این منطقه است و از سوی دیگر روس‌ها برای جلوگیری از نفوذ قدرت‌های امپریالیستی و بازداشتن آنان از کمک به آخرین مقاومت‌های پیشین می‌کوشند قدرت و نفوذ خود را در این منطقه گسترش دهند. در این میان در خود ایران نیز بازماندگان حکومت استبدادی می‌کوشند تا جایگزین پیشتازان نهضت مشروطیت شوند و در چنین شرایطی است که جنبش میرزاکوچک‌خان و جنگلی‌ها با توجه به خصوصیات ملی و میهنی که این نهضت داراست، ناچار است در هر سه جبهه پیکار کند. حکومت جدید روسیه و کمونیست‌های آذربایجان شوروی، می‌کوشیدند تا جنبش جنگل را هر چه بیشتر به سوی کمونیسم گرایش دهند.

 

 

 

 

 

 

قبل از کودتای سوم اسفند 1299 که حزب عدالت گیلان، با الهام از نریمان نریمانوف صدر شورای جمهوری قفقاز قدرت را در دست گرفته و پس از اشغال رشت «حکومت جمهوری شوروی ایران» را علم کرده بود، نشریاتی با شعارهای «زنده باد ایران سرخ» همراه با شعار «زنده باد میرزاکوچک» انتشار می‌یافت، که البته هدف آن استفاده از محبوبیت و جنبه‌های ملی پیشوای نهضت جنگل بود، حال آن که در خفا حملاتی علیه میرزا صورت می‌گرفت و توطئه‌هایی بر ضد او تکوین می‌یافت.

 

«. . . گروه حزبی هر روز مردم را به میتینگ و سخنرانی دعوت می‌کردند و وعده فتح هندوستان می‌دادند. ضمن سخنرانی‌ها انتقاداتی نیز به عمل می‌آمد و به میرزا خرده‌گیری می‌شد که مثلاً جواهرات بانک را چه کرده است و جواهرات مزبور اکنون کجاست.

 

توضیح آن که حزب کمونیست قفقاز مقداری جواهر از قبیل انگشتر و النگو گردنبند و گوشواره و غیره به حکومت انقلابی ایران هدیه کرده بود که به عوض آن‌ها مقداری برنج و توتون به باکو حمل شود. این جواهر را ابوکف به حکومت انقلابی تحویل داد که با تقویم عده‌ای از کارشناسان شهر در خانه امجدالسلطنه ارزش آن‌ها بین هفت و هشت هزار تومان تعیین گردید و قرار شد پشتوانه نشر اسکناس بانکی باشد که حکومت خیال داشت تأسیس نماید. گفتگوی این که جواهرات کجاست در حقیقت بهانه‌ای بیش نبود و فقط سوءتفاهمات و جنگ سرد فیمابین را دامن می‌زد.

 

میرزا برآن شد دو تن نماینده (مهدی انشائی و مظفرزاده) را به باکو بفرستد، تا با نریمان نریمانوف صدر شورای جمهوری قفقاز ملاقات و او را در جریان عملیات حزب عدالت رشت بگذارند و ادامه روش عدالتیون را برای پیشرفت انقلاب «مضر» و «خطرناک» اعلام نمایند.

 

متأسفانه دم گرم نمایندگان میرزا حتی پیام شخص نریمانف به آهن سرد اعضا حزب اثری نکرد و با تکرار گفتارهای زننده بر وخامت اوضاع افزود و این اختلاف هم‌چنان غلیظ‌ تر شد، تا آن که به کودتا منتهی گشت و پرده‌ها بالا رفت و اسرار نهفته فاش گردید. . » (سردار جنگل، 246-248)

 

مجموعه این حوادث همراه با پیاده شدن ارتش شوروی به خاک ایران و ورود چند تن از اعضای حزب عدالت باکو به گیلان و هم‌چنین تاسیس سازمان افراطی در رشت و انتشار روزنامه «کامونیست» به مدیریت سید جعفر جوادزاده (پیشه‌وری) و تظاهرات دامنه‌داری که به صورت یک کودتای سرخ در گیلان صورت گرفته بود، آن‌چنان بر پیشوای نهضت جنگل گران آمده بود که روز جمعه 22 شوال (18 تیر 1299) معترضانه رشت را ترک کرد و به فومن رفت و اعلام داشت مادام که بی ترتیبی‌های جاری رفع نشود و افراد حزب عدالت از پرخاش و ستیزه‌جوئی و تبلیغات مرامی دست برندارند از فومن برنخواهد گشت.

 

در مقابل این تصمیم، حزب عدالتی‌ها نیز با یک اقدام شبه کودتا، دست به تعقیب و بازداشت جنگلی‌ها در گوشه و کنار گیلان زدند و بدین ترتیب اختلافات به آ‌ن‌چنان اوج و شدتی رسید که برخورد نهائی و انهدام هر دو گروه را به پیش آورده بود و در چنین شرایطی وساطت یک شخصیت مؤثر چون حیدر عمواوغلی ضروری می‌نمود.

 

 

 

 

 

9/12/1299

 

هوالحق

 

آقای صادق خان کوچکی

 

چنان‌چه در کاغذ یک ساعت قبل به شما نوشته‌ام باز هم تذکار می‌نمایم به هیچ‌وجه افراد شما حق ندارند با بلشویک‌ها رفت و آمد داشته باشند و ابداً هیچ‌کس حق ندارد چه با اسلحه چه بدون اسلحه از آب پسیخان به این طرف بیاید در صورت تخلف برای شما اسباب مسئولیت خواهد بود و فعلاً یک طغرا پاکت را توسط یک نفر فوراً به «کسما» بفرستید خود او را تحت نظر نگاه دارید تا حکم ثانوی مواظب باشید تا مدتی که در آن‌جا است با کسی حرف نزند.

 

 

 

کوچک جنگلی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14 حوت

 

 

 

 

هوالحق

 

آقای صادق خان کوچکی دام اقباله

 

 

 

دو نفر از بالشویک‌ها که دو روز قبل کاغذ برای درویش علیخان آورده بودند با کمال احترام از حدود متصرفه خودتان خارج نموده ضمناً خاطر نشان کنید که چون از طرف مرکز جمعیت مکاتبه افراد قدغن شده جواب مراسله که برای درویشعلی آورده بودید موکول به اجازه مرکز است در صورت تصویب جواب برای شما فرستاده خواهد شد.

 

 

 

کوچک جنگلی

 

 

 

 

 

نشانی‌هائی از گذشته دور گیلان و مازندران (جهانگیر سرتیپ‌پور)

^{بدون هیچ مقدمه‌ای سراغ اصل مطلب می‌روم؛}

^{«جـهــانـگـیــــر ســـرتـیـپ‌پـــور»}

^{همین نام برای مقدمه و توصیف عاشق کافی‌ست.}

^{متن پیش‌رو مقاله‌ای است که در مجله « بررسی‌های تاریخی»}

^{نشریه بزرگ ارتشتاران (اداره سوم) مهر – آبان 1349، سال پنجم، شماره 4 به چاپ رسیده است.}

^{آن‌چه که این مقاله را از سایرین متمایز می‌کند شهامت و عاشقی بزرگ‌مردی از تبار میرزاکوچک‌خان جنگلی است.}

^{در طی 13 سال انتشار این مجله «1345 تا مهر- آبان 1357» تنها و تنها یک مقاله درمورد گیلان}

^{و یکی از اقوام پیشاآریایی ساکن در ایران (قوم گیلک) منتشر شده است.}

^{سکوتی عجیب و تا حدودی مغرضانه که نویسندۀ این متن نیز در مقدمه به آن اشاره می‌کند.}

^{وأستي خأندن؛}

کتاب‌هایی که تاکنون به نام تاریخ ایران نوشته شده است، غالباً از وقایعی یاد می‌کند که در زمان استقرار آریائی‌ها در این کشور روی داده است و از سرگذشت اقوام و طوایفی که پیش از ورود آریائی‌ها در این سرزمین می‌زیستند حکایت نمی‌کند.

با توجه به این مسئله که تاریخ هر ملت مجموعه سرگذشت‌های افراد و اقوام آن ملت است باید قبول کرد که سرگذشت اقوامی که بر این سرزمین می‌زیستند، جزئی از تاریخ کشور ما محسوب خواهد شد.

از جمله آن اقوام مردمانی هستند از زمان‌های قبل از تاریخ در ساحل جنوبی دریای کاسپی می‌زیستند و به عقیدۀ بعضی از محققین از جمله بنیادگذاران تمدن بشری شناخته شده‌اند.

روشن کردن گوشه‌ای از سرگذشت این مردمان که سرزمین‌هایشان در حال حاضر به نام‌های گیلان و مازندران نامیده می‌شود به منزله روشنائی افکندن به تاریخ میهن ما و شاید مشرق قدیم است که البته آن‌قدرها سهل و آسان نیست زیرا طول حیات تاریخی ایران، این سرزمین را شاهد وقایع و حوادث فراوانی کرده است که نظایر بعضی از آن رویدادها ملت‌هائی را به کلی نابود یا نام‌شان را از صفحه روزگار برانداخته است.

از جمله حادثات شکننده به مقابله با ناجوانمردی‌های فاتحانی بود که در جنگ‌ها تنها به تملک اراضی و غارت ثروت و کوچاندن مردان و زنان کارآمد ما به کشورهای خود قانع نبودند بلکه کوشش داشتند کلیه سرمایه معنوی و مدنی مردم این سرزمین را تباه و نابود کنند. مبانی آقائی و سروری را منهدم سازند و هرگونه ارتباط ما را با گذشته منقطع دارند و سرچشمه الهامات غرورانگیز را بخشکانند یا لااقل تیره کنند بدین منظور کتاب‌ها و اسناد ما را ربودند، دفتر ایام شاهنشاهان ما را سوختند، دانشمندان ما را کشتند، سنگ‌نبشته‌های ما را شکستند، زبان ما را بستند و رشته آداب و سنن را گسستند، خلاصه بسیاری از آثار هوش و ذکاء پدران ما را به بازی گرفتند و تحقیر نموده و به دست تباهی سپردند و راه تحقیق آیندگان را تا آن حد بریدند که ناچار می‌باید یا به مورخان غیر ایرانی عهد قدیم توسل جوئیم، یا آثار و شواهدی در دل خاک و بن‌اطلال جستجو نمائیم.

متأسفانه در این قسمت نیز از طرفی مداخله احساسات ملی مورخان عهد قدیم که هم‌نژاد با ایرانیان نبوده‌اند موجب تخلیط مسائل شده و از طرف دیگر آثار هنری و صنعتی تا حدی که بی‌دانشی تجویز می‌کرد، به نام دیگران ثبت یا به ناحق ضبط شده است که کار تحقیق را دشوار ساخته است با این مراتب زمانی وسیع لازم است تا بتوان به یاری صاحب‌نظران دشوارها را آسان کرد.

بر اساس این فکر، کوشش سازمان‌ها و مؤسسات تحقیقات و بررسی‌های تاریخی را، کوششی شایستۀ تحسین می‌دانم زیرا بابی می‌گشایند که موجب می‌شود نتایج بررسی‌های هر محققی در هر زمینه تاریخی و تا هر مرحله‌ای که تحصیل شده باشد در مجموعه‌ای گرد‌آوری شود و در معرض بحث و انتقاد قرار گیرد.

* * *

چنان‌که پیش‌تر گفتیم بحث ما، درباره مردمانی است که از ازمنۀ پیش از تاریخ در طول سواحل جنوبی دریای مازندران در فاصلۀ دریا و رأس‌الجبال البرز می‌زیسته‌اند. در تاریخ‌های داستانی ایران که عالی‌ترین نمونه آن شاهنامه فردوسی است و مجموعه‌ایست از محفوظات مردمان قرن‌های پیش از اسلام، اشاراتی دربارۀ مدنی بودن اقوام این سرزمین شده است. اگرچه داستان‌های شاهنامه به دلیل آن که متکی به گواهی مردم زمان یا نزدیک به زمان نیست از نظر تاریخ مورد اعتنای شایسته قرار نگرفته است ولی گاه‌گاه که دست تصادف از عمق اطلال مدارکی به‌دست می‌دهد که مربوط به پیش از ازمنۀ تاریخی است و دلالت بر تمدن کهن بومیان سرزمین‌های ساحل جنوبی دریای کاسپی می‌کند، اشارات فردوسی متبادر به ذهن می‌شود.

مثلاً وقتی در رساله «تمدن‌های اولیه» تألیف م-ژ.دمرگان «M.J.Demorgan» دانشمند و محقق فرانسوی می‌خوانیم در زیر خاک‌های رسوبی و شن‌دار «آمل» دندان کرسی فیلی کشف شده که نژادش ده‌ها هزار سال پیش منقرض گردیده است¹ به خاطر می‌آوریم که ده‌ها هزار سال پیش در نقاط شمالی ایران آب و هوائی مناسب زیست فیل یا پستان‌دارانی از نوع حیوانات منطقه جنگلی و گرم‌سیری وجود داشته است.

یا وقتی به گزارش علمی دکتر کارلتون.س.کون «Carleton S. Coon» دربارۀ اکتشافات غار هوتو در بهشهر مراجعه می‌کنیم طی گزارش آن‌ها با فسیل انسان یا انسان‌هائی روبرو می‌شویم با دندان‌های آسیائی و مربوط به دورۀ علف‌خوارگی که دوران حیات آنان را تا حدود سی‌هزار سال پیش دانسته‌اند².

و با خود می‌اندیشیم شاید نخستین کدخدائی که از طرف فردوسی در حوالی مازندران و گیلان در آغاز عصر آهن معرفی شده است³، از اخلاف همان انسانی باشد که چندین هزار سال پیش‌تر در سواحل جنوبی دریای مازندران می‌زیسته که نمونه یکی یا چند تن از آنان کشف گردیده است.

مسلم این است خیلی پیش‌تر از ظهور فرمانروایان هخامنشی و قبل از ایجاد پادشاهی ماد یا مدی که در حدود سال‌های «838 – 1000» قبل از میلاد نام بعضی از امراء آن‌ها در کتیبه‌های آسوری ذکر شده است⁴ و حتی پیش از جدائی آریائی‌های هندی از آریائی‌های ایرانی که مهاجرت و تاریخ جدا شدنشان در بین سال‌های «2000 – 1400» قبل از میلاد یادداشت شده است⁵ در سرزمین ایران چه در اطراف دریای داخلی که اینک به صورت کویری درآمده است و چه در سواحل جنوبی دریای مازندران مردمانی می‌زیستند که مانند مردم عصر ما به حکم احتیاج برای غلبه بر مشکلات حیات و تأمین ضروریات می‌کوشیده‌اند و به تشکیل واحدهای اجتماعی نیز موفق شده‌اند.

آثار کوشش مدنی این مردمان چه در نجد ایران چه در حاشیه دریای مازندران از غربی‌ترین ناحیه خمسه طوالش اعم از لنکران و آستارای آن‌سوی مرز، تا نواحی کلات‌قلعه و نمین امیرتومان و شاه‌گل دره و حسن زمینی

 

 

و آق‌اولر، تا شرقی‌ترین مناطق مازندران که قسمتی از خاک‌های آن‌سوی آن در مسیر آمودریا قرار داشته است، به‌دست آمده است⁶.

مصنوعات سنگی و سنگ تراشیده و مسی و سفالین و مفرغی و زرین و شیوه‌های صنعتی و هنری هر یک از آن آثار⁷، شاهدی‌ست بر سیر تدریجی تمدن آن مردمان از مرحله‌ای به مرحله دیگر که شایان بررسی منظم و مستمر در واحه‌های اطراف دریای داخلی و مردم سرزمین‌های کوهستانی غرب ایران روشن و معلوم گردد.

صرف‌نظر از مدارک و اسناد مذکور علی‌الاصول ناآشنائی ما به اوضاع و احوال مردم ازمنۀ قبل از تاریخ، وجود آنان و کوششی را که قهراً برای تحصیل شرایط بهتر زندگی داشته‌اند نفی نمی‌تواند کرد.

* * *

گمان دارم داستان‌های فردوسی که یقیناً ساخته و پرداخته یک نسل نیست و گواهی میلیون‌ها مردمی است که حتی پیش از عهد سلطنت ساسانیان اطلاعات خود را در لوح خاطر ثبت کرده و از نسلی به نسل دیگر انتقال داده‌اند. با یقین به تصرف و تحریفی که به مرور زمان در آن حکایات و نام‌های قهرمانان داستان‌ها به عمل آمده است ارزش آن را داشته باشد که نقطه شروع تحقیقات تاریخی شود.

بر اساس این گمان و اندیشه یکی از نشانی‌های شاهنامه را که مربوط به تشکیل دولتی در حاشیه بحر کاسپی و بر دامن البرزکوه می‌باشد سرفصل تحقیقات تاریخی نمودم تا مبنائی برای بحث و انتقاد فراهم شده باشد.

 

 

 

آثار سنگ سوراخ شده از گزارش هیئت علمی دانشگاه پنسیلوانیا که تحت عنوان «تفحصات در غار هوتو – ایران» در رسالۀ مربوط امریکن «فیلورز فیکال سوسایتی Filosophical Society» منتشر شده استخراج گردیده است «یک نسخه از این رساله در موزۀ ایران باستان موجود است» این اثر را بدواً به هفت‌صد قرن منسوب می‌دانستند و اکنون قائلاً احتمالاً در حدود سی‌صد قرن پیش به‌وجود آمده است.

در فصل دوم هم به گواهی‌های یشت زرتشت درباره وجود دولت‌های وارن و مازن یا واحد اجتماعی مقتدری در اراضی واقع بین دریای کاسپی و البرزکوه که توانستند مدت‌ها راه بر مهاجمین ببندند استناد کردم که گزارش آن در کتاب دینی ایرانیان به تفصیل ثبت شده است.

فصل سوم یادداشت‌های تاریخ‌نویسان مشرق قدیم درباره اوضاع و احوال مردمان سواحل جنوبی بحر کاسپی است که به‌طور پراکنده در تاریخ مشرق قدیم ثبت گردیده بود که گردآوری شده است.

سپس بررسی آثار و شواهدی که در طول سال‌های 1269 شمسی تا دوران کنونی در بسیاری مناطق گیلان و مازندران به‌وسیله هیئت‌های علمی ایرانی و غیرایرانی کشف گردیده که تا حد قابل ملاحظه‌ای مؤید یادداشت‌های مذکور است که تدریجاً در آینده در اطراف هر یک از آن بحث خواهیم کرد. اینک نگاه می‌کنیم به گیلان و مازندران از دیدگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی

پژوهنده نامه باستان     که از پهلوانان زند داستان

چنین گفت کآئین تخت و کلاه     کیومرث آورد و او بود شاه

در تاریخ داستانی اولین پادشاه به‌نام کیومرث معرفی می‌شود و هنگامی که

کیومرث شد در جهان کدخدای     نخستین به کوه اندورن کرد جای

پس درون کوهی مقام گرفت.

از وقایع مهم عهد سلطنت کیومرث، جنگ با دیوان بود که در آغاز به سرداری سیامک فرزند کیومرث درگیر شد و سرانجام

سیامک به دست یکی زشت‌دیو

تبه گشت و شد انجمن بی‌خدیو    

و جنگ به پیروزی دیوان منتهی شد.

سالی بر این ماجرا گذشت که کیومرث آهنگ کین‌کشی کرد.

چو بنهاد دل کینه و جنگ را     بخواند آن گرانمایه هوشنگ را

و باری دگر ساز سپاه کرد و هوشنگ فرزند سیامک را به فرماندهی برگزید و بر دیوان حمله برد و بر آنان غالب آمد.

چو آمد مر آن کینه را خواستار     سر آمد کیومرث را روزگار

و سلطنت به هوشنگ رسید به جای نیا تاج بر سر نهاد با شناختن آتش،

به آتش ز آهن جدا کرد سنک    

آهنگری پیشه کرد

ز آهن، تبر، اره و تیشه کرد.

با توجه به شرح بالا کاشف آتش از نظرگاه فردوسی هوشنگ است یا لااقل در عهد پادشاهی او، آتش شناخته شده است⁸. پس پادشاهی کیومرث مربوط به اواخر عصر حجر و حیات اجتماعی کاملاً در مراحل بدوی بوده است زیرا

از آن پیش کاین کارها شد بسیج     نبد خوردنی‌ها جز از میوه هیچ

همه کار مردم نبودی ببرگ     که پوشیدنی‌شان، همه بود برگ

در چنین کیفیتی بی‌شک جنگ‌هایی که به آن اشاره شده بین دو همسایه نزدیک رخ می‌داده که جهت تلاقی فریقین به طی مسافات بعیده ناچار نبودند. وقتی یک طرف قضیه دیوان معرفی شده باشند با شناختن سرزمین آنان، می‌توان قلمرو پادشاهی کیومرث و هوشنگ را به قرینه معین کرد.

سرزمین دیوان: در تاریخ داستانی آمده است که کاوس کی به وسوسه رامشگری آهنگ تسخیر مازندران کرد.

سخن چون به گوش بزرگان رسید     از ایشان کس این رأی فرخ ندید

انجمن کردند و به مشاوره پرداختند و در طی سخن گفتند

فریدون پر دانش و پر فنون     مر این آرزو را نبد رهنمون

ز مازندران یاد هرگز نکرد     نجست از دلیران دیوان نبرد

بر اثر شور و مشورت مصلحت دیدند از زال زر سرور سیستان بخواهند که در تخت‌گاه حاضر شود و کاوس‌شاه را از لشکرکشی به مازندران باز دارد و چنان کردند. زال زر به بدرگاه رسید و با شاه چنین گفت:

شنیدم یکی نوسخن، بس گران     که شه دارد آهنگ مازندران

ز تو پیش‌تر پادشه بوده‌اند     مر این راه را هرگز نپیموده‌اند

که آن خانه دیو افسون‌گر است.

ولی کاوس‌شاه فرمود:

جهان آفریننده یار من است     سر نره دیوان شکار من است

بر تصمیم خویش استوار ماند و لشکر به مازندران کشید.

کجا جای دیو دژخیم بود     بدان جایگه دیو را بیم بود

در تصادم دو لشکر کاوس از دیوان شکست خورد و اسیر شد که بعداً به دست رستم‌دستان از چنگ دیوان رهایی یافت⁹.

در این قسمت شاهنامه می‌بینیم که سرزمین دیوان مازندران بوده است و جنگ‌های عهد کیومرث و بعد از آن، با مردم این سرزمین درگرفته است و بعدها متارکه گردید که تا آخر عهد پیشدادی از جنگ با دیوان سخنی به میان نمی‌آید.

* * *

وقتی دانسته شد مازندران سرزمین دیوان بوده با ملاحظه ابتدائی بودن حیات اجتماعی و توجه به این‌که جنگ‌ها و پیکارها هفتاد سال «به گفته شاهنامه» متناوباً ادامه داشته و در بسیاری از نبردها شاه یا ولیعهد به‌نفسه شرکت می‌کرده‌اند این معنی استنباط می‌شود که تخت‌گاه شاهان پیشدادی دیوار به دیوار مازندران بوده است.

بدیهی است قلمرو پیشدادیان نمی توانسته است در شمال باشد زیرا در شمال مازندران، دریای کاسپی قرار داشته، از جانب شرق، به جلگه و دشت گرگان محدود بوده است و سرزمین مازندران از جنوب هم به ارتفاعات البرز منتهی می‌شده است که شرایط تشکیل واحد بزرگ اجتماعی به علت فقدان دریا و رود عظیم در آن ارتفاعات وجود نداشته است. پس تخت‌گاه اولین دولتی که به تعریف فردوسی در ناحیه کوهستانی و جنگلی و در کرانه دریا بوده است باید در جهت غربی مازندران جستجو شود که همان سرزمین است که امروز به نام گیلان نامیده می‌شود.

چنان‌که در پیش گفته شد از داستان‌های شاهنامه که از قرن‌های دور سینه به سینه منتقل شده منظم و نامنظم، مدون و نامدون به فردوسی رسیده است از آن نظر استفاده کردیم که برای ترسیم دایره تحقیقاتی نقطۀ مبدأئی در اختیار گرفته باشیم با این اندیشه که از هر داستان می‌توان به خمیرمایه‌ای از سرگذشت‌های یک قوم دست یافت.

هرچند قهرمانان داستان‌هائی که در صفحات پیش یاد کردیم به گواهی نام‌های آریائی که دارند، عنصر آریائی شناخته می‌شوند و زمان داستان‌ها نیز که مربوط به اواخر عصر حجر و اوایل عصر آتش است با تاریخ ورود آریائی‌ها به این سرزمین مطابقت ندارد ولی یک نکته قابل دقت است که فردوسی و مردم قرن‌های پیش از فردوسی گیلان و مازندران را صحنه داستان‌هائی شناخته‌اند.

با آن‌که در فلات ایران مخصوصاً مسیر آریائی‌ها از سواحل آمودریا تا دجله و فرات و از دریای کاسپی گرفته تا خلیج فارس مناطق بسیاری بوده که می‌توانسته است از حیث شهرت و نام‌برداری صحنه تجلیات قهرمانانه معرفی شود.

* * *

به‌نظر می‌رسد در قرون بسیار پیش حتی قبل از ورود آریائی‌ها به ایران، گیلان و مازندران شاهد وقایعی بوده‌اند که از آن وقایع داستان‌هائی بر زبان‌ها بوده منتها اسامی قهرمانان آن تدریجاً فراموش گردیده است و مردمان زمان‌های بعد وقایع را با نام‌های مأنوس زمان خود یادداشت و ثبت نموده‌اند و به‌جای قهرمانان بومی گیلان و مازندران نام قهرمانان آریائی را اختیار کرده‌اند.

حال می‌رویم که گیلان و مازندران را در مدرک و سند کهن‌تری بیابیم و معرفی کنیم. پیش از آن‌که وارد بحث شویم مناسب دانسته شد درباره دیو که در گذشته از آن ضمن داستان‌ها سخن رفته و در آینده نیز طی اسناد دینی سخن خواهد رفت تعریف کرده باشیم.

در تارخ داستانی و کتاب دینی ایرانیان مکرر از دیو و از سرزمین دیوان صحبت شده است برای آن‌که یادآوری شود که غرض از کلمۀ دیو اشاره به موجودی عجیب‌الخلقه و شاخ و دم‌دار نبوده است توضیحی را لازم می‌دانیم. دیو که در اوستا دیوا DAEV A و در پهلوی دو DEV و در هندی باستانی دوا DEV A  خوانده می‌شود بنا به تعریف دانشمند محترم آقای دکتر معین و استاد فقید شادروان پورداود به گروهی از پروردگاران آریائی آریائی اطلاق می‌شد¹⁰ ولی پس از ظهور زرتشت و معرفی اهورامزدا پروردگاران قدیم یعنی «دیوان» گمراه‌کنندگان و شیاطین خوانده شدند ولی کلمه دیو نزد همه اقوام هند و اروپائی به استثناء ایرانیان معنی اصلی خود را محفوظ داشته است.

چنان‌چه دوا DEV A نزد هندوان به معنی خداست زئوس ZEUS نام پروردگار بزرگ یونان است و دیو DEUS پروردگار لاتینی و دیو DIEU به معنی خدا در فرانسوی از همین ریشه است، در مزدیسنا¹¹ نیز توضیح داده شده است که اهریمن دارای دو دسته پیروان‌اند به نام‌های کماریکان – دیوان شماره دیوان مانند شماره ایزدان یعنی فرشتگان لایتناهی است که از آن‌جمله‌اند دیو مرگ، دیو خواب، دیو بدبختی و دیو تاریکی و غیره.

استاد فقید شادروان پورداود نیز دیو را پروردگار باطل معرفی کرده و دیو یسنا را پرستنده دانسته‌اند و در توضیح این کلمه افزوده‌اند «دین غیر ایرانی» و بسا با صفت دروغ‌پرست یک‌جا استعمال شده است¹².

با این تفصیل دیو بر مردمی اطلاق می‌شده که از نظر ایرانیان و به قول فردوسی یزدان‌شناس نبوده‌اند.

تو مر دیو را مردم بد شناس      کسی کو ندارد به یزدان سپاس

بلکه پرستنده پروردگاران باطل بوده و دینی غیر دین آریائی‌های این سرزمین داشته‌اند.

مسکن چنین مردمی به فرموده فردوسی سرزمین مازندران بوده است و طبق اشارات زرتشت سراسر جنوب کاسپی و سرزمین‌های گیلان و مازندران معرفی شده است¹³. بدین تعریف، که از لحاظ سازمان‌های اجتماعی به آن پایه رسیده بودند که می‌توانستند سه ربع قرن با حریفان خود در جدال دسته‌جمعی باشند که اسناد زیر به صورتی که خواهد آمد مؤید این موضوع است.

 

«نظری به یشت‌ها و تفسیر اوستا»

از جمله مأخذ قدیمه که منتسب به حدود 600 الی 650 سال قبل از میلاد است اوستا و آثاریست که از یشت زرتشت¹⁴ به یادگار مانده است که خوشبختانه قسمت‌هائی از آن از دستبرد حوادث مصون مانده و در زمان ما به کوشش استاد گران‌مایه فقید پورداود به فارسی برگردانده و تفسیر شده است.

چون این اسناد نسبت به شاهنامه فردوسی قدیم‌تر و مربوط به دوهزار و شش‌صد سال پیش و شاید پیش‌تر است می‌تواند برای روشن کردن راهی که در پیش داریم مفید واقع شود.

از فقره 87 فروردین یشت: کیومرث در اوستا «کیه‌مرتن» آمده است در پهلوی «گیومرد» که در فارسی «کیومرث» گوئیم.

از فقره 10، یسنای 36 فروهرهای مردان پاک را می‌ستائیم فروهرهای زنان پاک را می‌ستائیم همه فروهرهای پاک پارسیان را از کیومرث تا به سوشیانت پیروزگر را می‌ستائیم...

از دو فقره یشت¹⁵ و یسنائی که در بالا آوردیم معلوم می‌شود که اولاً کیومرث یک عنصر آریائی است نه بومی و ثانیاً نخستین بشر است نه نخستین خدیو. به همین دلیل همه فروهرها از کیومرث که «نخستین بشر» است تا سوشیانت که به زعم زرتشت «آخرین خلقت موعود مزدیسنا» است و باید در آخرالزمان ظهور کند، بدان ترتیب یاد شده است.

کیومرث از نظر بندهش: در بندهش آمده – کیومرث نخستین بشر را اهورامزدا بیافرید «و مدت سی سال در کوه‌ساران تنها به سر برد» در هنگام مرگ از صلب او نطفه‌ای خارج شد که وسیله اشعه خورشید تصفیه گردید... الخ

اما درباره هوشنگ¹⁶ در اوستا مکرر به اسم هوشنگ پیشدادی برمی‌خوریم نخست در فقره 21 از آبان یشت و پس از آن در فقره 3 از درواسپ یشت در فقره 7 از رام یشت و در فقره 24 از ارت یشت در هر چهار یشت «هوشنگ پیشدادی» را بالای کوه هرا «البرزکوه نشان می‌دهد»¹⁷ که به ایزدان یشت‌های مذکور که ناهید و گوش و وایو وارت باشند نیاز نموده و درخواست می‌کند وی را بزرگ‌ترین شهریار روی زمین گردانند، که وی را به دیوها و مردمان و جادوان و پری‌ها و «کاوی‌ها» و «کرپان‌ها» چیره سازند که همه دیوها از او به هراس افتاده و رو به گریز گذارند که او به دیوهای مازندران و دروغ‌پرستان ورن «گیلان» دست یابد و همه را شکست دهد. ایزدان خواهش هوشنگ را اجابت نموده و او را کام‌روا ساختند.

* * *

با مراجعه به سطور بالا که مقتبس از یشت‌ها و تفسیر دانشمند فقید استاد پورداود است می‌بینیم هوشنگ هم که در اوستا اولین پادشاه معرفی شده است یک عنصر آریائی است، نه بومی مناطق جنوب دریای کاسپی، ولی صحنه داستان قهرمانیش باز در حدود گیلان و مازندران ارائه شده است، در «رام یشت» «کرده»¹⁸ می‌خوانیم.

بند 7 – او را بستود هوشنگ پیشدادی در بالای کوه هرای به فلز پیوسته در روی تخت زرین بر روی بالش زرین بر روی فرش زرین نزد به رسم گسترده با کف دست سرشار.

بند 8 – از او درخواست نمود این کام‌یابی را به من ده تو ای اندروای¹⁹ زبردست که من دو ثلث از دیوهای مازندران و دروغ‌پرستان ورن «گیلان» را برافکنم.

بند 9 – اندروای زبردست این کام‌یابی را به او داد تا این‌که هوشنگ کام‌روا گردید.

در این قسمت از سرودها هوشنگ چیرگی بر دو ثلث از دیوهای مازندران و دروغ‌پرستان ورن را آرزو می‌کند گوئی که بر یک ثلث آن‌ها مسلط شده است یعنی به سرزمین مازن و وارن راه یافته است²⁰.

در کتاب مقدس ایرانیان از تهمورث که دومین پادشاه معرفی می‌شود دو بار یاد شده است. نخست در فقرات 11 - 13 رام یشت، دوم درفقرات 29 – 28 زامیاد یشت در رام یشت – تهمورث از فرشته هوا درخواست نمود که وی را به همه دیوان و مردمان و جادوان و پری‌ها چیره سازد، که وی اهریمن را به پیکر اسبی درآورده بر او سوار شود تا بدو انتها زمین براند.

در زامیاد یشت – فر کیانی مدت زمانی به تهمورث زنیاوند تعلق داشته از پرتو آن او در روی هفت کشور پادشاهی نمود تا به دیوها و مردمان و جادوان و کاوی‌ها و کرپان‌ها دست یافت و اهریمن را به پیکر اسبی درآورده در مدت سی سال بدو کرانه زمین همی تاخت.

از اعمال مشهور تهمورث که در اوستا از آن یاد شده است رام کردن دیوهاست در یکی از قطعات اوستائی معروف به «ره‌ائو کمدیجا» فقره 91 آمده است تهمورث زنیاوند یونگهان که دیو دیوان را به بارگاه داشت هفت قسم دبیر «خط» از او آورد.

«از این گزارش چنین برمی‌آید که پیش از تهمورث هفت قسم «دبیری» در جنوب دریای کاسپی شناخته شده و وسیله فهم از راه دور بوده است که تهمورث در عهد سلطنت خود بدان دست یافته است».

* * *

هم‌چنین در مینوخرد فصل 37 فقره 21 اشاره به همین معنی شده و در روایت منظوم موسوم «به ادبیات پارسیان» که مستشرق معروف اشپیگل Spiegel طبع نموده راجع به تهمورث چنین آمده است.

تهمورث اهریمن را در مدت سی سال در بند داشت بر او زین نهاد بر پشت او سوار شد و هر روز سه بار گرد گیتی می‌گشته بر سرش گرز پولادین می‌زد با او دریا و کوه و فراز و نشیب البرز را می‌پیمود و وقتی که از گردش برمی‌گشت او را در بند نموده جز زخم گرز گران آشام و خوراکی نداشته ...الخ.

در این قسمت هم می‌بینیم تهمورث دومین پادشاه در حاشیه البرز است، دریا و کوه و فراز و نشیب البرز را می‌پیماید.

در کرده 4 بند 15 رام یشت جمشید را در قلۀ البرز جائی که رود «اردویسور» از بالای آن به بلندی هزار قد آدمی سرازیر گشته و به دریای فراخکرت²¹ می‌ریزد مشاهده می‌کنیم.

و هم‌چنین در کرده 6 بند 24 می خوانیم «او را ستود فریدون پسر آبتین از خاندان توانا در مملکت چهار گوشه ورن . . . از او درخواست نمود که این کام‌یابی را به من ده ای اندروای زبردست که من به آژیدهاک سه پوزه و سه کله و شش چشم و هزار مکر دارنده، ظفر یابم. به این دروغ بسیار قوی و خبیث، فریفتار جهان، این دروغ بسیار زورمند که اهریمن بر ضد جهانم مادی بیافریند.

از برای فنای جهان راستی. . . الخ.

بند 25 – اندروای زبردست این کام‌یابی را به او داد، تا این‌که فریدون کام‌روا گردید.

 

نتیجه مقایسه

شواهدی که از اوستا و سرودهای مذهبی ایرانیان استخراج و در بالا یاد کردیم همه حکایت از آن دارد که آریائی‌ها هنگام پیشروی در سرزمین ایران از همه جا به سهولت گذشتند ولی در ورن و مازن یعنی گیلان و مازندران به مقاومت شدید برخورد کردند که برای شکستن آن ناچار بودند تا به یزدان خود توسل جویند فدیه و نیاز بدهند و از نیروی ایزدان خود برای تحصیل پیروزی استمداد کنند.

هرچند نام قهرمانان نام‌برده در ودا «veda» کتاب مقدس آریائی‌های هند نیز یاد شده است و با توجه به آن‌که تاریخ ودا تا هزار و چهارصد سال قبل از میلاد پیش می‌رود و طبعاً قدیمی‌تر از اوستای زرتشت است، معلوم می‌گردد این قهرمانان، قهرمانان مشترک آریائی‌های هند و ایران حتی قبل از جدائی این دو دسته آریائی می‌باشند که برای تجلیل آنان هر یک به زبانی و زمانی و مکانی سخن از وصف پهلوانان خود کرده‌اند در این‌صورت سرگذشت آنان فاقد ارزش تاریخی می‌گردد، ولی نکته‌ای که مورد استفاده است اشاراتی است که دلیل اهمیت مناطق مازن و ورن «مازندران و گیلان» می‌باشد.

به طوری‌که می‌دانیم اوستا متصرفات آریائی‌ها را در ایران به ترتیب پیشرفت به شرح زیر ذکر کرده است.

اول ایران واج یا کشور آریان‌ها   دوم سغد   سوم مرو   چهارم باختر   پنجم نیسایه   ششم هرات   هفتم کابل   هشتم غزنین   نهم گرگان   دهم رخج   یازدهم صفحه هیلمند   دوازدهم ری   سیزدهم شاه‌رود   چهاردهمین جا ورن   پانزدهم پنجاب هند   شانزدهم خاک‌های مجاور زرنگ.

از طرز شماره‌بندی خط حرکت آریائی‌ها از شرق به جنوب و انتشار آن‌ها در نجد ایران هویداست که هیچ‌یک از مناطق بالا از نظر یشت زرتشت شایستگی آن نداشته است که صحنۀ تجلیات نام‌داران آریائی تعرفه شود و این خود دلیل بر این است که در زمان زرتشت یعنی تقریباً هزار و ششصد سال پیش شهرت و اعتبار مازندران و گیلان زبان‌زد عامه بوده است و داستان‌هائی از تشکیلات اجتماعی و سازمان‌های دولتی و تجارب جنگی و استعداد منطقه و مردمش از قرن‌ها پیش به یادگار مانده بود که در تهیه سرودهای اوستا و احیاء نام قهرمانان آریائی مورد استفاده یشت زرتشت قرار گرفته است.

باید این نکته را هم به‌خاطر داشته باشیم که زرتشت در زمانی ظهور کرد که عده‌ای قابل ملاحظه رقیب دانشمند و مطلع و متنفذ که در درجۀ اول مغان بودند، در مقابل داشت.

چون زرتشت به صفت مصلح آئین مغان و مؤسس دین تجلی کرده بود و ظهورش منافی با مصالح و نفوذ مغ‌ها بوده است، لاجرم با حریفان بصیر و سرسختی روبرو بود، پس در انتخاب مضامین اوستا می‌باید کمال دقت و احتیاط مرعی می‌داشت تا بهانه تخطئه و سفسطه به حرفای نام‌دار که عنوان رهبری قوم هم داشته‌اند نداده باشد.

با درنظر گرفتن این شرایط نمی‌توان تصور کرد که انتخاب صحنۀ گیلان و مازندران صرفاً به صرافت طبع شت زرتشت بوده است، بلکه بیش‌تر می‌توان اندیشه کرد که انتخاب صحنه مزبور متناسب با دانش و اطلاع مردم زمان از اوضاع روزگاران پبش و مطابق با محفوظات تاریخی و داستانی عامه بود، که از نظر زرتشت قابل تأئید واز نظر مغ‌ها غیرقابل تخطئه بوده است.

نکته دیگری که شایان دقت است اشاره‌ایست که در تعبیر کلمه دئویسنا شده است که در صفحات پیش گفتیم آن را دین غیرایرانی دانسته‌اند. وقتی که مزدیسنا دین ایرانی معرفی شود طبعاً دئویسنا دین غیرایرانی یا به عبارت دیگر دین بومی خواهد بود.

مضافاً چنان‌که در پیش گفتیم این دین غیرایرانی دارای پیشوایانی نیز بوده است که به‌عنوان کرپان‌ها²² و کاوی‌ها²³

در آریائی بر گروه رهبران و پیشوایان اطلاق می‌شده، یاد گردیده و قهرمانان آریائی در ادعیه خود غلبه بر آن‌ها را آرزو می‌کردند.

وجود دین و پیشوایان در ناحیه مازن و ورن به گواهی شت زرتشت و مردم زمان وی و هم‌چنین مردمان زمان پیش از زرتشت خود دلیل دیگری است که مردمان سواحل جنوبی بحر کاسپی از لحاظ هم‌بستگی اجتماعی و رشد اجتماعی به مقامی رسیده بودند که وجود قوانین و احکام را برای بقای جامعه و تکمیل شیرازه‌بندی لازم دانسته‌اند و توانسته بودند نظم و اطاعت را که محصول رشد عقلانی و احترام به حدود و حقوق است بین خود جاری سازند و در مقابل قوم دلیر و تازه‌نفس آریائی که از ایران واج سرازیر شده و سیزده استان یا کشور آن‌ روزی را درهم نوردید، مقاومت نمایند و در بین کلیه متصرفات آریائی‌های قبل از تاریخ، امتیاز قهرمان‌سازی را برای خود محفوظ دارند.

 *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-**-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

پی‌نوشت:

1.      ص 59 از کتاب «تمدن‌های اولیه» م.ژ دمرگان

2.      گزاش رسمی هیئت تحقیقاتی دکتر کارلتون کون به نام «تفحصات در غار هوتو» نسخه‌ای از آن در موزه ایران باستان موجود است.

3.      نخستین خدیوی که کشور گشود ** سر پادشاهان کیومرث بود

4.      کتیبه شلم‌نصر پادشاه آسور، ص 169، ایران باستان

5.      اشاره به صفحات 38 و 39 و 156 ایران باستان پیرنیا

6.      به شرح اکتشافات هیئت‌های مختلفه که نمونه‌هائی از آن به شماره عکس 1 و 2 و 3 همراه این مقاله چاپ شده است

7.      به شرح عکس‌های شماره 2 و 3 منقبس از کتاب تمدن‌های اولیه دمرگان فصل مربوط به تالش

8.      نگاه کنید به شاهنامه فردوسی و پیدایش آتش

9.      نگاه شود به شاهنامه فردوسی و داستان هفت‌خوان و رهائی کیکاوس

10.  برهان قاطع به تصحیح آقای دکتر معین

11.  صفحات 165 – 164

12.  صفحه 28 از یشت‌ها

13.  نگاه کنید به درواسپ یشت و رام یشت که در همین مقاله آمده است

14.  زرتشت یا زردشت – مصلح دین مغان به قول فردوسی به دربار گشتاسب رفت یعنی از آذربایجان به سیستان شد و در حمایت ویشتاسب قرار گرفت، برخی از محققین تاریخ حیات را تا شش هزار سال پیش می‌برند

15.  یشت که در اوستا «یشتیYACHTI» آمده از ماده کلمه یسنا است که مفهوم ستایش و پرستش دارد مزدیسنا مزداپرست است (YASNA)

16.  ص 175 جلد اول یشت‌ها

17.  وجه تسمیه البرز – نام اصلی البرزکوه هر و صفتش برزئیتی یعنی هرای سر برکشیده یا سرفراز به مرور دهور حرف «هـ» به الف و حرف «ر» به لام مبدل شده است و کلمه دیگر برزئیتی است که مبدل به کلمه «برز» شده که دارای همان مفهوم سر برکشیده و سرافراز است «پورداود» ال برز یا هربرزئیتی (HARABAREZAITI) از دیدگاه ایرانیان قدیم محل دیده‌بانی خاص ایزد مهر بود که «ایزد خاص ایران» شناخته می‌شد.

سلسله جبال البرز تمام سرزمین‌های سواحل جنوبی دریای مازندران را فرا گرفته است دارای قله‌ایست به‌نام دماوند و بهیئت عقابی است پرگشوده که یک بال آن تا کوه‌های قفقاز ممتد می‌شود و بال دیگرش پس از انحراف مختصری بین استرآباد و بسطام به سمت خراسان و از آن‌جا به مرغاب و کندوز امتداد یافته و بالاخره به سلسله کوه‌های هدوکش می‌رسد.

طول محوطه‌ای که محدود به سلسله جبال البرز می‌شود «در قسمت مرکزی سلسله» از غربی‌ترین منطقه گیلان تا شرق مازندران و قسمت مختصری از گرگان – 654 گیلومتر است

18.  کرده از کلمه اوستائی کرت KARETA می‌باشد که به معنی کارد و خنجر و برش و یک قطعه بریده شده آمده و مفهومی معادل «فصل» عربی دارد. کرده اول یعنی فصل اول

19.  اندرورا = خرد مقدس که اراده‌اش هم بر آفریده خرد مقدس مستولی است هم بر ساخته خرد خبیث

20.  مازن و وارن به تفسیر برخی از محققین از جمله استاد پورداود همان مازندران و گیلان است که در مقالات آینده دلایل کافی برای آن خوهیم آورد

21.  یسنا جلد دوم ص 149 گوید: چئه چست «دریاچه رضائیه»از بن با دریای فراخکرت اتصال دارد که خود دلیل است بر این‌که مراد از فراخ کرت همان دریای کاسپی است که در جانب شرقی چئه چست قرار دارد به گواهی پاره 2 از فرگرد22

22.  کاوی و کرپان پیشوایانی بوده‌اند که مراسم دینی دیوها یا دین غیرایرانی را به‌جا می‌آورده‌اند در گات‌های زرتشت مکرر از آنان شکایت شده است که اسباب گمراهی مردم‌اند ص 93 گات‌ها

23.  تشابه نام کاوی و کاوه که هر دو به رهبری معرفی شده‌اند و داستان فریدون و ضحاک که شاهنامه و کتاب دینی ایرانیان آن را منتسب به سرزمین ورن کرده این معنی را به‌خاطر می‌آورد که ممکن است کاوه معروف نیز یکی از کاوی‌ها یا پیش‌روان بومی بوده که بر ضحاک شوریده و فریدون را حمایت کرده است، فقره 33 از آبان یشت گوید «فریدون در مملکت چهار گوشه ورن برای ناهید و ..... قربانی نمود و از او خواست که به آژی دهاک ... ظفر یابد» در ص 193 یشت‌ها و نیز در بندهش فصل 29 فقرات 8 و 9 آمده است «این اژدهاک که نیز بیوراسب می‌گویند ... در کوه دماوند زنجیر شده است» «از کتاب دینی تفسیر استاد پورداود»

از اشاره‌ای که در اوستا شده است چنین برمی‌آید که کاوی‌ها نیز سلسله داشته‌اند چنان‌که گوید کاوی دوم به نام «اوسه» Use از ایزد اردوی Ardvi می‌خواهد که او را فرمانروای بزرگ گرداند.

به هر تقدیر نام‌های کاوی، کاوه، کاوات، کاواتان از آن‌جهت که پیشوند نام بعضی آبادی‌های گیلان است مانند کبته Kabate، کاوک ده Kavak dah، کاوان کؤل Kavan kol قابل توجه است

 

 

 

 

ایتأ کۊچي دانه داستان

 

 

فاصله معني اۊني کي مردۊم فيکٚر کۊنده مرأ تؤفير دأره.

آقا ؤ خانمˇ «ش»، هأتؤ کي چۊکاچۊک تلويزؤنˇ هچينه فئلمانأ فاندرستيد

يا اۊ وخته کي ميزˇ پؤشت، کس کسه راستˇ پيش غذا خۊرديدي

يا گاگلفه تختˇ سر، خۊشانˇ تختˇ سينهˈ کس کسأ دخشارديد ؤ خۊفتيد،

هر رۊز همديگرˇ جأ دۊرترأ بؤستيد.

* ا *

-

خئلي زمات بۊ کي خانمˇ «ش» اؤخان، آقاىˇ «ش» گۊشˇ دؤر ؤ ورأ دٚنٚوارستي.

أسأ، مۊشکيل، خانمˇ «ش» صدا جأ بۊ يا آقاىˇ «ش» گۊشانˇ جأ، هيچ مألۊم نۊبۊ.

*ا*

--

هرچی بۊ، آقاىˇ «ش»، خانمˇ «ش» گبانأ دئه نيشتاوستي.

خؤره ني أنقد بمانسته بۊ کي نتانستي ايتأ خؤرۊمˇ گب

خۊ ذهنˇ جأ فاکشه بيرۊن ؤ خانمˇ «ش»يأ بگه.

خانمˇ «ش»يم، هأى آقاىˇ «ش» رختانأ وارسي کۊدي ؤ

ايتأ بۊلند ؤ زردˇ مۊ دۊمبالأ گردستي! ولکي اۊن،

ايتأ دليل ببه آقاىˇ «ش» نيشتاوستنه.

ولي همشک اۊنˇ يافتنˇ جأ مانستي. . .

*

*

ديشب، ايتأ أچي مأچي خاب بيدئم کي،

.

مي نام ايسه آقاىˇ «ش». . .

 

 

جه أيأ بيشتاويد

 

 

سربس: avocado.blog.ir

 

ماري زوانˇ رۊزˇ ره

 

 

ماري زوانˇ رۊز همه-تأ گيلکانأ مۊوارک

 

أنم أمي کادؤ

 

ماري زوانˇ رۊزˇ ره

 

جهانگيرˇ سرتيپ پۊرˇ فرهنگˇ لؤغت

 

البت فارسي به گيلکي

 

دریافت

 

ببه کي فردأ، ايمرۊ جأ بئتر ببه.

 

ايتأ کۊچي دانه داستان

 

 

^{ايرۊز، جهادˇ کيشاورزي وزير، ايتأ ديهاتˇ ورأ شؤن دۊبۊ.}

^{هأ ميانه ايتأ جوانˇ رئکأ بيده کي تۊنداتۊند،  کرأ اۊ بجˇ وۊشهʹنأ کي أنˇ اراده جأ بکفته بۊيأ، اۊسادأن دره.}

^{اۊنأ نيزيکأ بؤ بۊگؤده: «زاى جان، تي سر خئلي شۊلؤغه، باينن ماندي بۊکۊدي.}

^{أيأ بيأ، ايپچه بينيش بزين ايجانا بجˇ وۊشهˈنأ بار زنيمي.»}

^{جوانˇ رئک بۊگؤ: «دسأ قۊربان، مي پئر دۊس نأره. »}

^{وزير بۊگؤده: «سادّه نوأ بؤستن زاى، آدميزاد ايستراحت خأيه. بيأ ناقلن ايتأ پيسخاله آب واخۊر.»}

^{رئکˇ دانه دۊمرتبه بۊگؤده: «نأ، مي پئرأ خۊش نأيه.»}

^{وزير تۊندأ بؤ بۊگؤده: «آئۊ، أن دئه چي مينيندي آدمه، مرأ نيشان بدن کؤيأ ايسأ کي،}

^{ايپچه أنˇ گۊشأ فاکشم خۊ کردˇکارأ چاکۊنه.»}

^{رئک بۊگؤ:«خأئي بيديني بره، أنأ، اراده جير گير بۊکۊده دأره.»}

 

به مناسبت 11 آذرماه، سالگرد سردار بزرگ جنگل میرزاکوچک خان جنگلی

 

وأسي جنگل بۊخۊسيم، ميـرزاکوچي‌خـانˇ مـره     ورخـانـأ، تــازهˈ کـۊنيـم، تــازه جـــوانــانˇ مـره

جــانˇ جــأ ديــل بکنيـم، ايـــــرانˇ آزادي خنـي     مالˇ جأ دس اۊسانيم ميــرزا حـۊسئن خانˇ مـره

صؤبˇ سر، کسما مييان دۊشمندأ نابـۊدأ کـۊنيم      شب بيشيم ماسۊله سنگر، کـاسˇ چــۊمـانˇ مـره

تيـــر بيبيم دۊشمنـدانˇ سينـهˈ نظــاره بيگيــريـم     شير بيبيم جنگ بۊکۊنيم گـۊرگان ؤ شالانˇ مـره

ايـــــرانˇ نــاجـــهˈ بنيــم هممتــا بيگـــانـه ديــلأ     پـا بـه پـا همـرا بيبيم ميـــرزاکـۊچـي‌خـانˇ مـره

ننيـم أ جنــگˇ مييـان خـالـي تـۊفنگم بــه زيميـن    همـه ســــرپـــا بـيـمـيـريـم جنـگـلˇ دارانˇ مــره

خـان ؤ خـان‌زادانˈ بيـرۊن فيشـانيم کشـورˇ جـأ     ستمـأ وأســي بجنگيـم گــيــلـــه‌مــــــردانˇ مـــره

اۊيأ کي گـؤرره کـۊنه تـۊپ ؤ زنه ايجگره تیــر     سـد و سنگـر چـاکـۊنيم پـا ؤ ســر ؤ جـانˇ مــره

سـر فأديم ميـــرزا مانستن، هنـأ سـربازي گيـدي     ويـري «درويـش» کي بيشيم جبهه رفقـانˇ مـره

محمد بشرا (درویش گیلانی) 

مجله دامون / دوره دوم / شماره مسلسل 17 / سال 1359

«ویژه نامه به یاد میرزاکوچک خان»

ادبیات گيلکی (جنگلˇ رۊزنامه)

روزنامه جنگل 

شماره سی‌ام _ پنج‌شنبه بیستم رجب‌المرجب 1336 هـ ق (11 اردیبهشت 1297 هـ خ _ 2 مه 1911 م)

 

این چه بدبختی است

پس از قرن‌ها پریشانی و طی تمام درجات انحطاط و تنزل، پس از سال‌ها فشار طاقت‌فرسا و ابتلای به قتل و غارت و اسارت و ذلتی که مافوق آن برای هیچ ملت ذلیل پریشانی متصور نیست، پس از مدت‌ها تجربیات و امتحانات عدیده، پس از فهمیدن این نکته که ای بسا مواقع گران‌بهای استفاده را چه از دست ما به رایگان گرفتند و چه خود بدبختانه برای فساد اخلاق و دنائت طبع از دست دادیم پس از ادراک همه‌گونه مصائب و تحمل هر نوع متاعب ارادۀ خالق مهربان ما به تغییر حوادث زمان و سرنگون کردن تخت ظالمانۀ نیکولای مخلوع و واژگون شدن دولت مستبدۀ روس تعلق گرفته، طریق ترقی را از خاشاک موانع صاف کرده به ما ارائه نمود، یک سال است که از تاریخ بروز این موهبت خدایی می‌گذرد، یک سال است همه نوع اسباب استفاده برای ما فراهم گشته، یک سال است تمام وسایل اصلاحات و ارتقاء و خودآرایی برای ما تهیه شده، یک سال است یک قدم برنداشتیم و یک ذره به سمت ترقی نرفتیم بلکه مشی قهقهرایی کرده، روزگار ما امروز بدتر و پریشان‌تر از پنج سال قبل گردیده، قشون روس رفت، استیلای روس رفت، مداخلات صریحۀ روس رفت، قشون عثمانی هم از حدود ایران رفت، تمام دول متحاربه همگی تصدیق به بی‌طرفی و حفظ استقلال ایران داشته و دارند (مگر انگلیس)، دیگر چرا وامانده‌ایم؟ دیگر چه تأملی داریم؟ سکوت و سستی ما برای چیست؟ دیگر چه انتظاری داریم؟ ده ماه است اعلان انتخابات اعلام شد، وکلای مرکز تعیین گشتند، ولی هنوز اقدامی به انتخابات ولایات نشده، چرا؟ معلوم نیست.

مسیو براوین، سفیر دولت بالشویک، مدت‌ها است در تهران متوقف و رسماً اخطار کرد که حاضرم برای الغای امتیازات قدیمه و ابطال عهود سابقه و عقد معاهدات جدیده داخل مذاکره شوم، نه او را پذیرفتند و نه درصدد برآمدند که بفهمند مقصودش چیست و چه می‌گوید، وجودش آیا مضر است یا نافع، بیاناتش قابل استماع است یا رد کردنی، دولت قدیمۀ روس منهدم شد اما به ابهت سابقۀ سفیرش (ناخوانا)، اصل از میان رفته به فرع او متمسک شده‌اند و به افتخار رژیم پوسیدۀ نیکلا دو دستی به قزاق چسبیده‌اند، صاحب‌منصبان روسی قزاق‌خانۀ ایران کناره کرده می‌خواهند قزاق‌خانه را تحویل بدهند اولیای امور قبول نمی‌کنند و قول او را خلاف وفاداری، نجابت می‌دانند.

ماژور استوکس انگلیسی و سفیر انگلیس، مارلینگ، در پایتخت مملکت با بودن شاه و این همه رجال و سردارها و سپهسالارها و امیرها و حضرت اقدس‌ها و حضرت اشرف‌ها و ارباب انواع بدبخت ایرانی قزاق‌خانه را به غلبه تصرف می‌کنند، نفس‌داری نیست بگویند چه می‌کنند.

به اسم اتریاد همدان قزاق زیاد می‌کنند، هیچ‌کس نمی‌پرسد همدان کجاست، مملکت کیست و در آن‌جا چه واقعه حادث شده و اتریاد همدان چه لزومی پیدا کرده.

در جنوب و غرب انگلیس‌ها قشون تشکیل می‌دهند، در شرق به سرعت باد سرباز هندی وارد می‌کنند، در مرکز به علاوۀ تزیید قزاق و تسلیح اشرار، سفیر انگلیس به هم‌دستی چند نفر از بی‌شرفان ایرانی کمیتۀ تروریست تأسیس کرده، صلحای ملت را تهدید می‌کند، کسی نیست بگوید به کدام حق اقدام به چنین اعمال قبیحه می‌کنند.

فریاد قحطی از تمام ایران بلند است، در طهران روزی بالغ بر چهارصد نفر می‌میرند، گندم‌ها در انبارهای . . . و رجال ایران‌پرور احتکار شده، یک دانه را به نام دیانت، انسانیت، به نام همان دروغ بزرگی که به خودشان بسته‌اند حاضر نیستند بیرون آورده و مردم را از مرگ نجات دهند، ولایات یا بی‌حاکم یا حکامش همان گرگان گرسنه و شاه‌زادگان خودرو هستند که غیر از پول هیچ چیز را پرستش نمی‌کنند.

اسرار مملکتی و مکاتیب دولتی از بغل همایونی مستقیماً به دفترخانۀ سفارت انگلیس نقل می‌شود، کسی نیست معایب این کار بزرگ را بفهماند. امروز شاه سفیر انگلیس، حاکم سفیر انگلیس، وزیر سفیر انگلیس، فعال مایرید سفیر انگلیس، اختیار دربار با سفیر انگلیس، عزل و نصب حکام با سفیر انگلیس، تعیین وزرا با سفیر انگلیس، قوای دولتی در اختیار سفیر انگلیس، اختیار جراید با سفیر انگلیس، بالجمله رشتۀ حیات تمام مملکت و سلطنت در دست سفیر انگلیس، به هر کاری که دست نهی روی در مقابل سفیر انگلیس است که عرض اندام می‌کنند، تاریخ ایران هیچ‌گاه چنین بی‌شرفی و شرب‌الیهودی را نشان نمی‌دهد، قباحت کارهای ما بدتر از دورۀ شاه سلطان حسین شده، محشر غریبی است، هنگامۀ عجیبی است، واقع انسان متحیر و مبهوت می‌شود، تفکر در این مسئله دل‌ها را کباب می‌نماید، تعمق در این اوضاع مغز اشخاص حساس را پراکنده می‌نماید، چگونه می‌توان تحمل کرد؟ چه‌سان ممکن است طاقت آورد که پادشاه یک مملکت بزرگ، جانشین اردشیر بابک، خود را مطیع صرف ارادۀ یکی از ادنی نوکرهای دولت انگلیس نماید؟

این چه بدبختی است که مجدداً به این کشور محنت کشیده متوجه گشته؟ چه روزگار تیره‌ایست که باز هم در مقابل دیدگان ما جلوه‌گر شده؟

اعلی‌حضرتا، تاج‌دارا، حق و جمیع موجوداتنش گویند که عرایض ما صمیمانه و خالی از شائبه و ریا و تزویر است، خاطر مقدس‌ات را متوجه به این مسئله مهم می‌نماییم که ایران دیگر طاقت کشمکش و مبارزه بین شاه و رعیت را ندارد، مملکت خراب شد، ملت گدا و نابود گردید، ثروت معدوم گشت، تجارت و فلاحت از بین رفت، دیگر ذره‌ای طاقت و توانایی نمانده، در این موقع روا نیست شخص اعلی‌حضرت به فریب خائنین دربار و تشجیع انگلیس‌های غدار به خرابی این کشور بیفزایید.

شهریارا، ملت پس از خلع شاه ماضی (یعنی پدر اعلی‌حضرت) با یک دنیا امید و اطمینان سلطنت ایران را به اعلی‌حضرت تقدیم داشته، از همه حیث مطمئن بودند شاه جوانی که در فضای آزادی پرورش شده هر نوع اقدام جدی در اصلاح مملکت و رفاه رعیت خواهند فرمود، چه‌قدر اسف‌آور است که این امیدها مبدل به یأس گشته، شاه مشروطۀ محبوب یک ملت به خرافات حشرات دربار و تحریک انگلیس به کلی حقوق مملکت و ملت خود را پشت‌پا زند.

شرافت سلاطین به ترقی مملکت و نشر عدالت و رفاه رعیت و مختاریت شخص سلطنت است، نه در خرابی مملکت و تحت‌الامری دولت مجاور بودن است. سلطنت به ترویج قانون مساوات است نه تصویب ارتجاع. قدرت به بسط قوانین حریت و انتخاب مامورین لایق است نه تحصیل تقدیمی از حکام و تسلیط آن‌ها به جان ملت و خنثی گذاشتن مشروطیت و از کار بازداشتن دوایر دولتی. ثروت یک پادشاه آبادی حوزۀ سلطنت و ازدیاد دارایی رعیت اوست، نه اندوختۀ طلا و نقره آن‌هم با ترتیبی که مورد تنقید تمام ملل عالم گردد. هیچ پادشاه به هم‌دستی سفیر دولت همسایۀ متجاوز خود به رعیت مطیع فداکار خویش پادشاهی ننموده و هیچ ملتی هم تا امروز از انگلیس‌های مکار حقیقت و راستی ندیده تا اعلی‌حضرت مشاهده فرماید.

زیاد کردن قزاق با پول و صاحب‌منصبان انگلیسی و روسی قوائم سلطنت را محکم نمی‌کند. عدالت و رأفت فرمایید که همۀ ایرانی فدایی اعلی‌حضرت گردند، زیرا عقلا گفته‌اند و به تجربه رسیده شاهنشاه عادل را رعیت لشگر است.

شاهنشاها، سزوار نیست که با دشمنان بسازید به دوستان بتازید، آیا خبر از حال امروز مملکت ندارید؟ آیا باز هم در فکر نشده‌اید که مستحضر گردید احرار گیلان را چه مقصودی است؟

نمی‌دانیم چه برهان و دلیلی اعلی‌حضرت را متقاعد می‌کند و از چه نوع عملیاتی خاطر مقدست مطمئن می‌گردد که فداییان گیلان جز استقلال مملکت و تحکیم مبانی سلطنت مقصودی ندارد، ولی انگلیس‌ها به هم‌دستی خائنین دربار، ایران را می‌خواهد تصاحب نمایند.

آیا ذات مقدس شاهانه حاضر نیستند که در این قضیه امتحان فرمایند تا خائن از خادم و کاذب از صادق تمیز داده شود؟

اگر شخص شاهانه محصور خائنین است به ملت اعلان فرمایند تا آن‌ها را از اطراف سریر ساحت متفرق نمایند.

اگر خود اعلی‌حضرت شهریاری از روی رضا و میل این ترتیبات ننگ‌آور را تصدیق می‌فرمایند در این‌جا چه نظریه‌ایست آن نظریه را به ملت ابلاغ فرمایند تا همه از حقیقت مسئله مسبوق شده و بدانند جهت چیست شاه تاج‌دار مهربان با دست خود به ریشۀ سلطنت و ملیت ایران تیر می‌زند.

خدیو مصر در تحت فرمان انگلیس سلطان است، پادشاه دانمارک هم در مملکت کوچکی بدون فرمان‌برداری از اجنبی سلطان، کدام یک محترم‌تر و با قدرت‌ترند؟

آیا اقتدار امپراتور آلمان و عظمت او برای اطاعت از دولت بیگانه است یا برای متفق شدن با ملت خود؟ آیا امیر افغانستان محترم‌تر است یا امپراتور اطریش؟ آیا امیر بخارا مقتدرتر است یا سلطان عثمانی؟

وا اسفا! چگونه اعلی‌حضرت شهریاری بدون هیچ مقدمه استقلال یک مملکت قدیم را محو فرموده و تسلیم ارادۀ انگلیس می‌شوند؟

صرف‌نظر از تاریخ گذشتگان، حوادث روسیۀ حاضر نیکوتر گواهی است که اعلی‌حضرت باید به آن متذکر شوند که به قوت بیگانگان به ملت خود تاختن و فشار آوردن جز خرابی و زوال و خسران و (ناخوانا) نتیجه ندارد.

شهریارا، این عرایض ما گرچه به ظاهر قدری خارج از نزاکت جلوه می‌کند ولی از فرط حب به این آب و خاک و علاقه به استقلال ایران و استحکام سلطنت اعلی‌حضرت به نگارش آن مبادرت شد.

خالق عالم را شاهد قرار می‌دهیم که هیچ منظور و مقصودی جز خیر دولت و ملت و قطع ایادی اجانب نداریم و در این طریق حق و صواب بدون پروای از مشکلات و عذاب به تمام قوا قیام داشته و داریم زیرا در این راه مشروع زندگانی ما باشرفانه و مردن ما نیز از روی شرافت‌مندی خواهد بود و از ذات مقدس شاهانه نیز استرحام می‌کنیم که بیش از این به مواعید اجنبی و اظهارات خائنین فریب نخورده، قدری امتحان فرمایند تا مقصود فداییان و سایرین واضح و حقیقت کشف گردد.

ای شاهنشاه ایران، ای جانشین سلاطین کیان، ای قائم‌مقام ساسانیان، راضی نشوید که این ایران، مهد قدیم متمدن، با دست اعلی‌حضرت مثل مصر و بخارا گردد.

مناسب دیدم که این مقاله را به ذکر ابیات ذیل خاتمه دهیم:

 

کــاخ خـاقــان تخـت جمشیـد افسـر نوشیـروان     تــا بـه کــی بــازیچـــۀ دســت خیــــال ایـــن و آن

طـــاق کســـری شد لگـدکــوب ستـور اجنبـی     دجله خـون شد زیـن مصیبت چـون دل نوشیـروان

فارس رفت از دسـت و شد معدوم آثـار عجـم     زیــن مـذلـت خـــاک بـر ســر مـی‌کنـد تــاج کیـان

فتنه چون ضحاک شد در مملکت فرمان گذار     محـــو شــد فـــر فـــریـدون مــرد رســم کــاویــان

نیسـت بـی‌جــا بـا چنین آیین و رسـم ســرگین     خــون بـه تـاج و تخـت ایـــران گــر ببـارد آسمـان

مــرکــز فتنـه اسـت یـک‌ســر پایتخت مملکت     کــــرده بــدنـــامــی مقـــر در مسکـــن نـــام‌آوران

شـــاه مـا از خـواب غفلـت دیــده بگشاید اگـر     گـــــریــه پــرویــز بینــد خشــم پــوریــای نیکــان

مملکت بیمـار و محتــاج حکیمی حــاذق است     تــن همــی فــرسـایـدش در دـست ایـن نـابخــردان

پـادشـاهــا رسـم شـــاهـی یـادگیـــر از ویلهلـم     کــه گــذشتــه قــدرتـش از قیــــروان تـا قیــــروان

ملک ســاســان شـد ســراســر پایمـال دشمنان     هـــــان کجـــاییـد ای یـــلان دودۀ ســـاســـانیـــــان

خســروا دانـی کـه انــدر خـواب‌گـاه داریـوش     دیــو لنــدن خـــواب بینــد جنــگل مــــــازنــــدران

پــادشــاهــا تـو شبـانستـی و ایــن مــردم رمـه     گـــرگ افتــد در رمــه غفلـت اگـــر ورزد شبـــان