گیلان نامه

حیات وحش گیلان -------------------- از نظر حیات وحش ، استان گیلان از مهمترین و ارزشمندترین زیستگاههای موجود در ایران به شمار می رود بطوری که از جنبه های زیبائی شناسی ، بوم شناسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، علمی (ژنتیکی) ، آموزشی و تفرجی از چنان اهمیت زیادی برخوردار است که ارزش منطقه را از نقطه نظر جایگاه حیات وحش در ساختار و کارکرد اکوسیستم های موجود در کشور خشک و نیمه خشک ایران کاملاً توجیه می نماید. حیات وحش گیلان -------------------- از نظر حیات وحش ، استان گیلان از مهمترین و ارزشمندترین زیستگاههای موجود در ایران به شمار می رود بطوری که از جنبه های زیبائی شناسی ، بوم شناسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، علمی (ژنتیکی) ، آموزشی و تفرجی از چنان اهمیت زیادی برخوردار است که ارزش منطقه را از نقطه نظر جایگاه حیات وحش در ساختار و کارکرد اکوسیستم های موجود در کشور خشک و نیمه خشک ایران کاملاً توجیه می نماید.  لذا از این رو با دارا بودن این گنجینه های پراهمیت نسبت به دیگر نقاط مملکت نمونه ای کم نظیر است. هر چند از حیث ترکیب ناحیه جغرافیائی ، جانوران این استان ، دقیقاً متناسب با شرایط بوم شناسی این خطه از تنوع بسیار برخوردارند اما به سبب برآورده شدن منافع آنی برخی از سلاطین و متنفذین و ارضاء انگیزه های سودجویانه آنان و فقدان مدافعان قاطع ، تعدادی از آنها به دلیل قتل عام در مقیاس وسیع در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند. امروزه به مانند دیگر نقاط کشور حیات وحش گیلان در تنگنائی تاریخی قرار گرفته است. جدا از شکار بی رحمانه جانوران به کمک سلاح های مدرن ، کاهش و یا نابودی کامل جنگل ها و پوشش گیاهی که به معنای کاهش و تنگی و یا نابودی زیستگاههای حیوانات است و نسز توسعه مناطق روستائی و شهری و آلودگی ها عامل عمده دیگری از جهت به خطر افتادن و یا ناپدید شدن حیات وحش به شمار می رود. در نگرشی به شکل گیری مراکز و تجمعات انسانی و به همراه گسترش روستاها و تبدیل برخی از آنها به شهر، زراعت و دامداری به سوی اراضی پسکرانه کشیده شد و اراضی مرغوب زراعی که فضای پیرامون روستاها را تشکیل می دادند توسط پیکر شهر بلعیده شد. در این وضعیت کشاورزی برای آنکه قادر به ادامه حیات باشد تدریجاً به از بین بردن پوشش گیاهی طبیعی که در واقع همان زیستگاه اصلی و طبیعی حیات وحش باشد مبادرت ورزیده و عرصه زندگی را روز به روز بر حیات وحش تنگ و محدود تر نمود. تحت شرایط مزبور جانوران باید به سمت مناطقی پناه می بردند که نه از قابلیت تبدیل به مناطق مسکونی برخوردار بوده و نه استعداد زراعت و دامداری داشته باشند. در نتیجه ، با توجه به این اصل که هر جانداری خواهان زیستگاه ویژه خویش است ، لذا جز مهاجرت و یا انقراض نسل برای حیات وحش راه دیگری باقی نمی ماند. از سوی دیگر انقراض یا انهدام بیولوژیکی جانوران از توع اکوسیستم ها کاسته و آنها را دستخوش تغییرات ناخواسته می نماید. در بررسی علل کاهش جانوران گیلان به این نتیجه می رسیم که صرفنظر از نیاز برخی از بومیان منطقه به ارتزاق از گوشت حیوانات غیر اهلی ، هوی و هوس برخی از سلاطین در قرنهای گذشته موجبات نابودی جانوران وحشی را فراهم ساخته است. نمونه ای از این کشتارها داستان شکار شاه عباس صفوی به نقل از منابع معتبر نظیر تاریخ گیلان تألیف عبدالفتاح فومنی است. وی می نویسد : " سی هزار تن مرد از شرق و غرب گیلان بسیج شدند تا مقدمات شکار را برای سلطان در جنگلهای رانکوه فراهم آورند و حیوانات را از هر قبیل به محل استقرار سلطان برانند. از سی هزار تن مرد بسیج شده ، در سرمای شدید ، دو هزار و هفتصد تن به قتل رسیدند و وقایع نگاران نوشتند که تعداد شکار آنقدر زیاد بود که در مسافتی طولانی از اجساد حیوانات تلها و پشته های متعددی بوجود آمد و گوشت جانورانی نظیر آهو و بز کوهی همچون سنگ و خاک بی ارزش شده بود ".  در آثار و سفرنامه های متعددی که توسط محققین و جهانگردان مختلف نوشته شده به وفور حیات وحش در گیلان اشاره شده است. خانم کارلا سرنا که در آخرین سال های قرن 13 هجری به ایران سفر کرده در سفرنامه خود به وجود جانورانی نظیر ببر در گیلان اشاره کرده می نویسد : " در دور و بر ساختمان چاپارخانه ، که در ساختمان کهنسال ، بطور مطبوعی بر پیرامون آن سایه انداخته بود ، گهگاه سر و کله حیوانات درنده از جمله ببر ، که در جنگلهای پهناور این منطقه فراوان است ، زیاد یافت می شود ". و در ادامه به حمله ببر به آشپزان کاروان در کهدم نزدیک شهر رشت اشاره می نماید. ببر خزری که زیرگونه ای منحصر بفرد در جهان بوده و اینک دهها سال است که از صفحه روزگار ناپدید شده در گیلان به فراوانی وجود داشته است چنانکه در سفرنامه کاپیتان مکنزی ملاحظه می شود وی از فراوانی پوست این حیوان در منزل یکی از خان های لاهیجان اظهار شگفتی می کند و رابینو نیز به حضور این حیوان در ولایت رحمت آباد ، شفت ، تالش دولاب و دیگر مناطق استان اشاراه کرده است. پرندگان نیز به دلیل فراوانی و تعداد گونه هایشان همواره مورد توجه بیگانگان در گذر از این استان بوده اند و آنچنان در روح و ذهن این جهانگردان و یا مأموران خارجی اثر گذاشته اند که در جای جای سفرنامه ها و یادداشت ها به آنها اشاره می کنند و جمعیت قابل ملاحظه شان را که نشانگر وفور نعمت بوده است می ستایند. رابینو در کتاب خویش از انواع جانوران گیلان نام می برد و به نوشته های اشخاصی نظیر گملین و مکنزی در مورد پرندگان وحشی اشاره می کند/ گملین و مکنزی در کتابهای خود انواع این پرندگان را با ذکر نام لاتین آنها مورد شناسائی قرار داده اند. کارلا سرنا نیز در این باره می نویسد : " دشت رشت پر از انواع شکار است. بویژه قرقاول و اردک وحشی در اطراف این شهر فراوان دیده می شود. پرهای اردک وحشی رقم عمده ای از کالاهای صادراتی باکو و روسیه را تشکیل می دهد. اهالی این شهر برای خوراک روزانه خویش نیز مقداری گوشت اردک مصرف می کنند ولی بیشتر اردک ها را بار کشتی ها کرده و به خارج صادر می کنند ". او در جای دیگر می نویسد : " روی دریاچه (مرداب انزلی) در فاصله کمی از رشت بسوی انزلی ، به قدری اردک زیاد بود که با تور هر بار صد تا صد تا می گرفتند ". حال اگر نظری به آمارهای پرنده شماری سازمان حفاظت از محیط زیست بیافکنیم می بینیم ارقام آنچنان ناچیزند که قابل مقایسه با آمار و ارقام سالهای نه چندان دور نیستند. دیگر از آن جمعیت انبوه پرندگان اثری وجود ندارد. دیگر انواع جانوران نظیر دوزیستان ، خزندگان ، سخت پوستان و برخی دیگر از آبزیان در معرض انقراض قرار گرفته اند. علت عمده کاهش جمعیت آنان ، استفاده از سموم و کودهای شیمیائی در امور زراعی و یا مصرف مفرط و غیر علمی سموم و کودها می باشد.